Türk Vatandaşlığının Kazanılma Halleri Nelerdir ?

Türk vatandaşlığı ya doğumla ya da sonradan kazanılmaktadır. Türk Vatandaşlığı Kanunu’na göre, vatandaşlığın sonradan kazanılması halleri şunlardır;

• Genel yoldan vatandaşlığın kazanılması (m. 11),
• İstisnai yoldan vatandaşlığın kazanılması (m. 12),
•  Türk vatandaşlığının ikamet şartsız yeniden kazanılması (m. 13),
• Türk vatandaşlığının ikamet şartlı olarak yeniden kazanılması (m. 14)
• Evlenme yoluyla kazanılması (m. 16) şeklinde yetkili makam kararı ile
• Türk vatandaşı tarafından evlat edinilme yolu (m. 17)
• Seçme hakkının kullanılması (m.21) yollarından biri ile gerçekleşir.

Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılmasında yetkili makam kural olarak İçişleri Bakanlığı’dır. İstisnai olarak vatandaşlığın kazanılması ve Türk vatandaşlığı kaybettirilenlerin ikamet şartına bağlı yeniden vatandaşlığa alınmaları ise Cumhurbaşkanı kararıyla olur.

Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi madde 4’e göre de “herkes vatandaşlık hakkına sahiptir, vatansızlık önlenmelidir ve hiç kimse keyfi olarak vatandaşlığından mahrum bırakılmamalıdır.” Demektedir. Türkiye Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’ne taraf olmasa da, Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi hükümlerinin ihlali bazı hallerde İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklere İlişkin Sözleşme hükümlerinin de ihlali anlamına gelebilir.

1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası m. 66’ya göre; “Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.”

Türk Vatandaşlığı Kaybedilme Halleri Nelerdir?

5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu, vatandaşlığın kaybı haller şu şekildedir;

• Türk vatandaşlığının yetkili makam kararı ile kaybı
• Türk vatandaşlığının seçme hakkı kullanılarak kaybedilmesi şeklinde düzenlenmiştir.

Türk Vatandaşlığı Kanunu m 24’e göre, yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kaybı, çıkma, kaybettirme veya vatandaşlığın iptali ile gerçekleşir. Türk Vatandaşlığı Kanunu m 24’te sayılmayan, ancak Türk vatandaşlığının kaybı sonucunu doğuran bir diğer hal de, Türk Vatandaşlığı Kanunu m. 40’ta düzenlenen vatandaşlık kararının geri alınmasıdır. Bu hükme göre, Türk vatandaşlığının kazanılması veya kaybına ilişkin kararlar, hukuki şartlar oluşmadığı takdirde geri alınır.

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde17, hiç kimsenin keyfi olarak vatandaşlığından yoksun bırakılamayacağı ifade edilmiştir (m. 15/2). Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’nde bu hüküm aynen tekrar edilmiştir (madde 4/c)

Türk Vatandaşlığı Kazanıldığı Halde Türk Vatandaşlığının Hangi Hallerde İptal Edilir?

• Hile,
• Yalan beyan
• Türk vatandaşlığını kazanmaya esas teşkil eden önemli hususları gizlemesi
•  Gerçek durumun saklanması gibi haller sonucu vatandaşlığın kazanıldığı hallerde, kişi devletin bu tasarrufu sonucu vatansız kalacak olsa bile, devlet söz konusu vatandaşlığı iptal edebilir ve geri alabilir.

Türk Vatandaşlığı Kanunu m. 24’e göre; “Vatandaşlığa alınma, ilgilinin yalan beyanı veya önemli hususları gizlemesi sonucu vuku bulmuş ise, vatandaşlığa alınma kararı Bakanlar Kurulunca iptal edilir. ‘

Kanun, vatandaşlığı iptal edilen kişiye bağlı olarak aynı işlemle Türk vatandaşlığını kazanan eş ve çocuklar hakkında da iptal kararının uygulanacağını düzenlemiştir (Türk Vatandaşlığı Kanunu m. 32, Yönetmelik, m. 58/1).

 İlgilinin Türk vatandaşlığı başvurusu alınmasından başlayarak 5 yıl geçtikten sonra iptal kararı verilemez.

Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi’ne göre, devlet aşağıda bir kısmı belirtilen gerekçelerle kişinin vatandaşlığının kaybını sonuçlayan tasarrufta bulunabilir;

• Bilgi gizleme, yanlış bilgi verme veya hileli davranış yoluyla Devletin vatandaşlığını kazanmak;
• Farklı bir devletin ve oluşumun kuvvetlerinde gönüllü hizmette bulunmak;
• Devletin önemli menfaatlerine ciddi surette zarar veren fiillerde bulunmak
• Devlet ile yurtdışında hukuken ikamet etmekte olan vatandaş arasındaki gerçek bağ yoksa

Bunun dışındaki hallerde kişinin vatandaşlıktan çıkartılması Hukuka aykırılık oluşturur.

Türk Vatandaşlığı İptali , Türk Vatandaşlığı Başvurusunun İptali , Türk Vatandaşlığı Başvurusunun İşlemden Kaldırılması , İstisnai Vatandaşlık Başvurusunun İşlemden Kaldırılması gibi durumlarda Ne Yapılabilir ?

            Bu gibi hallerde kişinin durumu değerlendirilerek uygun bir metod izlenmektedir. Kişinin mevcut hali dava açmayı gerektirmesi halinde dava açılabilmektedir. Buna ilişkin Türk Kanunları aşağıdaki gibi düzenlemeler yapmıştır.

Anayasamız m. 66 “vatandaşlığın ancak kanunda belirtilen sebeplerle gerçekleşebileceğini” düzenlemektedir. Anayasamız vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolunun açık olduğunu düzenlemiştir. 

İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun açık olduğunu düzenleyen m. 125, idarenin kanuna aykırı ya da kanunda yer almayan sebeplerle vatandaşlığın kaybını sonuçlayan kararları almaya yönelik tedbirler almıştır.

Türk vatandaşlığının kazanılmasına veya kaybedilmesine dair kararlar, idari makamlar tarafından verilen idari nitelikteki kararlardır. Zira Türk Vatandaşlık Hukukunda vatandaşlığın kazanılmasına veya kaybedilmesine dair kararları verme yetkisi, Bakanlar Kurulu’na ve İçişleri Bakanlığı’na aittir. Dolayısıyla, Türk vatandaşlığının iptali kararı da idari nitelikte bir karar olduğundan, Türk İdare Hukukunda gerçek dışı beyan veya hileyle elde edilmiş idari işlemlerin sona erdirilmesinde herhangi bir süre kısıtlamasının mevcut olup olmadığı da tespit edilmelidir. Hukuka aykırı nitelikteki işleme karşı dava açma süresi, kural olarak otuz gündür. (İdari Yargılama Usulü Kanunu, m.10)

Bu sebeple Türk Vatandaşlığı İptali , Türk Vatandaşlığı Başvurusunun İptali , Türk Vatandaşlığı Başvurusunun İşlemden Kaldırılması , İstisnai Vatandaşlık Başvurusunun İşlemden Kaldırılması durumlarında alanında uzman avukatlar ile iletişime geçerek dava açılıp açılmamasının değerlendirilmesi yapılması gerekmektedir.