İş Kazası - Dava, Haklar ve Tazminatlar

1. İş Kazası Nedir?

Türk hukukuna göre iş kazası; sigortalı bir çalışanın işini yaptığı sırada veya işin yürütümü nedeniyle uğradığı ve bedensel ya da ruhsal zarara yol açan olaydır.
Bu tanım, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesi ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerinden doğar.

İş Kazası Sayılan Durumlar:

• Çalışanın işyerinde bulunduğu sırada meydana gelen kazalar,
• İşveren tarafından yürütülen iş nedeniyle dış görevde yaşanan kazalar,
• İşverenin sağladığı araçla işe gidip gelirken meydana gelen “yol kazaları”,
• Emziren kadın çalışanların süt izni süresinde yaşadığı kazalar,
• Kendi adına bağımsız çalışan sigortalının yaptığı işle ilgili kazalar.

 Önemli: Kazanın işin yürütümüyle doğrudan bağlantılı olması gerekir. Evde, özel alanda veya keyfi hareket sonucu olan olaylar genellikle iş kazası sayılmaz.

2. İşverenin Yükümlülükleri

İşverenler, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almak ve olası kazaları önlemekle yükümlüdür (6331 s. Kanun).
Ayrıca kazanın meydana gelmesi halinde:

1. Kolluk kuvvetlerine derhal bildirim,
2. SGK’ya en geç 3 iş günü içinde “İş Kazası Bildirimi” yapılması,
3. Olayla ilgili iş kazası tutanağının hazırlanması,
4. İşyeri kayıtlarının, kamera görüntülerinin ve tanık beyanlarının korunması gerekir.

Bildirimin yapılmaması durumunda işveren hakkında idari para cezası uygulanabilir ve ayrıca tazminat sorumluluğu doğabilir.

3. İş Kazası Sonrası İşçinin Hakları

İş kazası geçiren çalışan, Türk hukuk sistemine göre hem Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) nezdinde hem de işverenin kusuruna dayalı olarak çeşitli haklara sahiptir. Bu haklar iki ana başlık altında incelenir:

•  SGK tarafından sağlanan sosyal güvenlik yardımları,
•  İşverenin sorumluluğuna dayanan tazminat hakları.

 I. SGK Tarafından Sağlanan Haklar

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13, 16 ve 19. maddeleri uyarınca iş kazası geçiren sigortalı çalışana SGK tarafından çeşitli yardımlar yapılır. Bu yardımlar, işverenin kusuruna bakılmaksızın, sadece olayın “iş kazası” olarak kabul edilmesi halinde sağlanır.

3.1. Ücretsiz Sağlık Hizmeti

Kazaya uğrayan çalışan, SGK tarafından yetkilendirilen tüm sağlık kurumlarında ücretsiz tedavi görebilir.

• İlk müdahaleden, ameliyat ve rehabilitasyon sürecine kadar tüm giderler SGK tarafından karşılanır.
• Özel hastanede tedavi görmesi halinde fark ücretinin bir kısmı işverenin sorumluluğuna girebilir.

3.2. Geçici İş Göremezlik Ödeneği

Çalışanın geçici süreyle çalışamaz hale gelmesi durumunda, SGK tarafından “geçici iş göremezlik ödeneği” verilir.

• İş göremezlik süresi doktor raporuna göre belirlenir.
• İlk iki gün ödenek verilmez; üçüncü günden itibaren SGK tarafından ödeme yapılır.
• Bu süre zarfında işveren, işçiyi işten çıkaramaz.

3.3. Sürekli İş Göremezlik Geliri

Eğer çalışan kazadan sonra kalıcı sakatlık veya iş gücü kaybı yaşarsa, SGK tarafından ömür boyu “sürekli iş göremezlik geliri” bağlanır.

• Maluliyet oranı, hastane raporu ve SGK sağlık kurulu tarafından belirlenir.
• Tam iş göremezlikte gelir, sigortalının son brüt kazancının %70’i oranındadır.
• Kısmi iş göremezlikte oran, kaybedilen iş gücü yüzdesine göre hesaplanır.

3.4. Ölüm Halinde Sağlanan Yardımlar

İş kazası sonucu işçinin hayatını kaybetmesi durumunda SGK tarafından:

• Cenaze ödeneği,
• Eşe, çocuklara, anne-babaya ölüm geliri bağlanması,
• Sağlık yardımlarının devamı,
  hak sahiplerine sağlanır.
  Bu gelirler, ölümün iş kazası kaynaklı olduğunun SGK tarafından tespitiyle otomatik devreye girer.

 II. İşveren Sorumluluğuna Dayanan Haklar (Tazminatlar)

SGK’nın yaptığı ödemeler, iş kazasının sosyal güvenlik boyutunu karşılar. Ancak kazada işverenin kusuru, ihmal veya iş güvenliği tedbiri eksikliği varsa, çalışan veya vefat edenin yakınları ayrıca tazminat davası açabilir.

3.1. Maddi Tazminat

Maddi tazminat, kazanın çalışanın ekonomik geleceğini nasıl etkilediğine göre hesaplanır.
Kapsamına giren zarar kalemleri:

• Geçici ve kalıcı iş göremezlik nedeniyle gelir kaybı,
• Tedavi, ilaç, protez ve ulaşım masrafları,
• Çalışanın kazadan sonra iş gücü kaybı nedeniyle gelecekteki kazanç eksikliği.

 Örnek: İnşaat işçisi yüksekten düşüp %40 oranında iş gücü kaybı yaşamışsa, hem SGK’dan sürekli gelir bağlanır hem de işverene karşı kazanç kaybı oranında maddi tazminat talep edebilir.

3.2. Manevi Tazminat

Kazanın yarattığı acı, ızdırap ve psikolojik yıkım nedeniyle talep edilir.

• Amaç, işçinin yaşadığı manevi zararı kısmen gidermektir.
• Manevi tazminatın miktarı, olayın ağırlığına, işverenin kusur derecesine ve mağdurun sosyal durumuna göre mahkemece takdir edilir.
• İş kazası ölümle sonuçlandıysa, manevi tazminat hakkı ölenin eşi, çocukları ve anne-babası tarafından da kullanılabilir.

3.3. Destekten Yoksun Kalma Tazminatı

İş kazası sonucu hayatını kaybeden işçinin ailesi, destekten yoksun kalma tazminatı talep edebilir. Bu tazminat, ölen çalışanın yaşasaydı ailesine sağlayacağı maddi katkının hesaplanmasıyla belirlenir.

• SGK’nın ölüm gelirinden ayrı bir haktır.
• Eş, çocuk, anne-baba ve bakım gören yakınlar bu davayı açabilir.

4. SGK Rücu Davaları

SGK, yaptığı ödemeleri (geçici iş göremezlik ödeneği, ölüm geliri vb.) kusurlu işverene rücu edebilir. Bu nedenle işverenin kusuru mahkemede sabit olduğunda, SGK işverene karşı dava açabilir.

 İşçinin Haklarını Etkileyen Faktörler

• İşçinin kusuru: İşçi kazada %100 kusurlu ise tazminat hakkı doğmaz; ancak SGK yardımları devam eder.
• İşverenin kusuru: İş güvenliği önlemlerini almamışsa, sorumluluk artar.
• Sigortasız çalışma: Sigortasız işçi de iş kazası sayılır; SGK olayı tespit ettikten sonra primleri geriye dönük tahsil eder ve işveren cezalandırılır.

 Özetle

Hak Türü	Dayanak	Kim Talep Edebilir	Açıklama
Ücretsiz Sağlık Hizmeti	SGK	Çalışan	Tedavi, ilaç, ameliyat vb. ücretsizdir.
Geçici İş Göremezlik Ödeneği	SGK	Çalışan	Geçici çalışamazlık döneminde maaş desteği.
Sürekli Gelir	SGK	Çalışan	Kalıcı sakatlıkta ömür boyu gelir.
Cenaze/Ölüm Geliri	SGK	Aile	Ölüm halinde yakınlara aylık bağlanır.
Maddi Tazminat	İşveren	Çalışan / Aile	Gelir kaybı, tedavi, iş gücü kaybı.
Manevi Tazminat	İşveren	Çalışan / Aile	Acı ve ızdırap karşılığı.
Destekten Yoksun Kalma	İşveren	Aile	Ölenin ailesinin gelir kaybı.

5. İş Kazası Bildirimi ve Tutanak Süreci

a. SGK Bildirimi

İşveren, kazayı en geç 3 iş günü içinde e-Devlet veya SGK sistemi üzerinden bildirmelidir.
Bu süre geçirilirse, idari para cezası uygulanır ve SGK, işverene yaptığı ödemeleri rücu edebilir.

b. İş Kazası Tutanakları

Kaza sonrasında aşağıdaki belgeler hazırlanmalıdır:

• İş kazası tutanağı,
• Görgü tanığı ifadeleri,
• Olay yeri fotoğrafları,
• Sağlık raporu (hastane kayıtları),
• Gerekirse iş güvenliği uzmanı raporu.

Bu belgeler, hem SGK sürecinde hem dava aşamasında en güçlü delil niteliğindedir.

6. İş Kazası Davası Nasıl Açılır?

İş kazası davası, işçinin veya vefat durumunda yakınlarının, işverenin kusurlu olduğuna inandığı hallerde açılır.
Davada talep edilebilecek başlıca kalemler:

• Maddi tazminat: gelir kaybı, tedavi masrafları, çalışma gücü azalması,
• Manevi tazminat: psikolojik acı ve elem,
• Destekten yoksun kalma tazminatı: ölüm halinde eş, çocuk veya anne-babaya.

Dava Açma Süresi (Zamanaşımı)

İş kazasından doğan tazminat davalarında zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Ancak ceza davası açılmışsa, ceza zamanaşımı süresi uygulanabilir (TCK m.66).

Yetkili Mahkeme

Dava, kazanın olduğu yer veya davalının yerleşim yerindeki İlgili Mahkemede açılır.
İş kazası davalarında arabuluculuk genellikle zorunlu değildir.

7. İşverenin Kusuru ve Sorumluluk Derecesi

İşverenin kusuru, kazanın önlenebilir olup olmadığı üzerinden değerlendirilir.
Örneğin:

• Koruyucu ekipman sağlamamak,
• Yeterli iş güvenliği eğitimi vermemek,
• Tehlikeli ortamda gerekli önlemleri almamak,
• Denetim yapmamak gibi durumlar ağır kusur sayılır.

Buna karşılık işçinin bilinçli olarak koruyucu ekipmanı çıkarması veya alkollü çalışması gibi durumlar işçinin müterafik kusuru olarak değerlendirilir ve tazminatı azaltabilir.

8. İş Kazalarını Önlemek İçin Alınabilecek Önlemler

• İş güvenliği eğitimlerinin düzenli verilmesi,
• Kişisel koruyucu donanım (baret, gözlük, eldiven) kullanımı,
• Risk analizi ve periyodik kontroller,
• Acil durum tatbikatları,
• Makine bakım-onarım kayıtlarının düzenli tutulması.

 Unutulmamalıdır ki, “önlenebilir her kaza, iş kazasıdır.”
İşverenin önlem yükümlülüğü hem hukuki hem cezai sorumluluk doğurur.

9. Sonuç ve Hukuki Destek

İş kazası; hem işçinin sağlığını hem işverenin hukuki sorumluluğunu ilgilendiren ciddi bir konudur.
Doğru hukuki destek alınmadığında, işçi hak kaybına, işveren ise yüksek tazminat ve cezai sorumluluğa maruz kalabilir.

 Keleş Hukuk & Danışmanlık Bürosu olarak, iş kazası davaları, SGK süreçleri ve tazminat hesaplamalarında müvekkillerimize kapsamlı hukuki destek sunmaktayız.
Detaylı bilgi ve ücretsiz ön değerlendirme için:
 www.avkubrakeles.com

 

İş Kazası Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

 1. İş kazası nedir?

Cevap:
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre iş kazası, sigortalının işyerinde bulunduğu sırada veya işin yürütümü nedeniyle, ani ve dış etkiler sonucu bedensel ya da ruhsal zarara uğramasıdır. İşin yapıldığı araçla işe giderken veya işten dönerken meydana gelen kazalar da iş kazası sayılır.

 2. İş kazası sayılan durumlar nelerdir?

Cevap:

• İşyerinde meydana gelen kazalar,
• İşveren tarafından yürütülen iş nedeniyle dışarıda yaşanan kazalar,
• İşverenin sağladığı araçla işe gidiş-geliş sırasında yaşanan kazalar,
• Emziren kadın işçinin süt izni süresinde yaşadığı kazalar,
• Kendi adına bağımsız çalışanların iş yürütürken yaşadığı kazalar.

 3. Her kaza iş kazası sayılır mı?

Cevap:
Hayır. Olayın işin yürütümüyle bağlantılı olması, sigortalının kusurundan tamamen kaynaklanmaması ve işveren otoritesi altında gerçekleşmesi gerekir. Ev kazaları, keyfi hareketler veya kasıtlı davranışlar iş kazası sayılmaz.

 4. İş kazasında işverenin sorumluluğu nedir?

Cevap:
İşveren; iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak, risk analizi yapmak, çalışanı bilgilendirmek ve denetlemekle yükümlüdür. Bu yükümlülüklerin ihlali halinde işveren hem idari para cezası, hem de maddi-manevi tazminat sorumluluğu ile karşılaşır.

 5. İşveren iş kazasını ne kadar sürede bildirmelidir?

Cevap:
İşveren kazayı en geç 3 iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirmek zorundadır.
Bu süre geçirilirse SGK tarafından idari para cezası uygulanır ve SGK, yaptığı ödemeleri işverene rücu edebilir.

 6. İş kazası geçiren çalışan hangi haklara sahiptir?

Cevap:
İşçi hem SGK hem işveren kaynaklı haklara sahiptir:

• SGK’dan: sağlık hizmeti, geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri, ölüm geliri, cenaze ödeneği.
• İşverenden: maddi tazminat, manevi tazminat, destekten yoksun kalma tazminatı.

 7. SGK iş kazasını nasıl tespit eder?

Cevap:
Kazadan sonra işverenin bildirimi, iş kazası tutanağı, sağlık raporları, tanık ifadeleri ve işyeri incelemeleri SGK tarafından incelenir.
Gerekirse müfettiş görevlendirilir ve olayın iş kazası olup olmadığına dair müfettiş raporu düzenlenir.

 8. Geçici iş göremezlik ödeneği nedir?

Cevap:
İş kazası sonucu geçici süreyle çalışamaz hale gelen işçiye SGK tarafından ödenen geçici gelir desteğidir.
İlk iki gün ödenmez, üçüncü günden itibaren günlük kazancın %66’sı oranında ödeme yapılır.

 9. Sürekli iş göremezlik geliri nedir?

Cevap:
Kalıcı sakatlık veya iş gücü kaybı varsa, SGK tarafından ömür boyu “sürekli iş göremezlik geliri” bağlanır.
Tam iş göremezlikte gelir, sigortalının ortalama kazancının %70’i oranındadır.
Kısmi durumda bu oran maluliyet yüzdesine göre düşürülür.

 10. İş kazası ölümle sonuçlanırsa ne olur?

Cevap:

• SGK, ölen işçinin ailesine ölüm geliri bağlar ve cenaze ödeneği öder.
• Aile, işveren kusurluysa ayrıca manevi tazminat ve destekten yoksun kalma tazminatı davası açabilir.
• İşveren, SGK’nın yaptığı ödemeler nedeniyle rücu davası riskiyle karşılaşabilir.

 11. İş kazası davası ne kadar sürede açılabilir?

Cevap:
Genel zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Ancak olay aynı zamanda ceza suçu teşkil ediyorsa (örneğin ihmal sonucu ölüm), ceza zamanaşımı süresi uygulanır.
Zamanaşımı, kazanın ve zararın öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlar.

12. İş kazası davasında arabuluculuk zorunlu mu?

Cevap:
İş kazasının tespiti veya SGK’ya karşı açılan rücu davalarında arabuluculuk zorunlu değildir.
Ancak işveren aleyhine açılan tazminat davalarında, mahkeme öncesi arabuluculuk başvurusu yapılması gerekir.

 13. İş kazasında tazminat miktarı nasıl hesaplanır?

Cevap:
Maddi tazminat; işçinin yaşı, gelir düzeyi, iş gücü kaybı oranı ve yaşam beklentisine göre aktüeryal hesaplama yöntemiyle belirlenir.
Manevi tazminat ise kazanın ağırlığı, kusur oranı ve olayın psikolojik etkisine göre hâkim tarafından takdir edilir.

 14. İşçinin kusurlu olması tazminat hakkını ortadan kaldırır mı?

Cevap:
Hayır. İşçinin kusuru varsa tazminat azaltılır, ancak tamamen ortadan kalkmaz.
Yalnızca %100 kusurlu olduğu ispatlanırsa tazminat hakkı düşer.
SGK yardımları ise kusurdan bağımsız olarak ödenir.

 15. Sigortasız işçi iş kazası geçirirse ne olur?

Cevap:
Sigortasız işçi de iş kazası kapsamına girer.
SGK, olay tespiti yaparak işverenden primleri geriye dönük tahsil eder ve işçiye gerekli yardımları sağlar.
İşveren ayrıca idari para cezası ve tazminat riskiyle karşılaşır.

 16. İş kazası sonrası işçi işten çıkarılabilir mi?

Cevap:
Hayır. İş kazası geçiren işçi, geçici iş göremezlik süresince iş güvencesi altındadır.
İşverenin bu dönemde fesih yapması halinde, fesih geçersiz sayılır ve işçi işe iade davası açabilir.

 17. İş kazasında ceza sorumluluğu doğar mı?

Cevap:
Evet. İşverenin gerekli iş güvenliği önlemlerini almaması sonucu kaza meydana geldiyse, TCK m.85 uyarınca taksirle yaralama veya taksirle ölüme sebebiyet verme suçlarından ceza davası açılabilir.

 18. İş kazası nedeniyle açılabilecek dava türleri nelerdir?

Cevap:

1. İş kazasının tespiti davası,
2. Maddi-manevi tazminat davası,
3. Destekten yoksun kalma tazminatı davası,
4. SGK rücu davası,
5. Ceza davası (ağır ihmal veya ölüm varsa).

 19. İş kazası tazminat davası ne kadar sürer?

Cevap:
Mahkemenin iş yoğunluğuna göre ortalama 1,5 ila 2 yıl arasında sonuçlanır.
Ancak bilirkişi raporları, kusur oranı ve SGK incelemeleri süreci uzatabilir.

 20. İş kazası geçiren işçi ne yapmalı? (Adım Adım)

Cevap:

1. Hemen sağlık kuruluşuna başvurarak rapor alınmalı,
2. İşverene ve kolluk kuvvetlerine kaza bildirilmeli,
3. İş kazası tutanağı düzenlenmeli,
4. SGK’ya resmi bildirim yapılmalı,
5. Gerekirse hukuk bürosuna başvurularak tazminat süreci başlatılmalıdır.

 21. İş kazası sonrası SGK tarafından yapılan ödemeler tazminattan düşülür mü?

Cevap:
Evet. SGK’nın yaptığı bazı ödemeler (örneğin sürekli gelir) tazminattan tenzil edilir, ancak manevi tazminat bundan etkilenmez.
Mahkeme hesaplamayı “net zarar” üzerinden yapar.

 22. İş kazasında tanık beyanı önemli midir?

Cevap:
Evet. İş kazasının gerçekten işin yürütümü sırasında meydana geldiğinin ispatında tanık ifadeleri, kamera kayıtları ve tutanaklar büyük önem taşır.
İspat yükü genellikle işçidedir.

 23. İş kazası geçiren taşeron işçisi de dava açabilir mi?

Cevap:
Evet. Alt işveren-üst işveren ilişkisi fark etmeksizin, asıl işveren de müteselsilen sorumludur.
Bu nedenle taşeron işçileri de tazminat davası açabilir.

 24. Manevi tazminat miktarını kim belirler?

Cevap:
Manevi tazminat miktarını hâkim belirler.
Mahkeme, olayın niteliği, tarafların sosyal durumu, kazanın etkisi ve kusur oranını dikkate alarak hakkaniyete uygun bir tutar takdir eder.

 25. İş kazası tespit edilmezse ne yapılmalı?

Cevap:
Eğer SGK olayı iş kazası olarak kabul etmezse, işçi İlgili Mahkemede “iş kazası tespiti davası” açabilir. Mahkeme, olayın işin yürütümüyle bağlantısını inceleyerek karar verir.