Türkiye’de geçici koruma statüsü altındaki Suriyeliler için geçici koruma kimlik belgesi (GKKB) nedir, nasıl alınır, hangi hakları sağlar? Başvuru süreci, yenileme, iptal ve sıkça sorulan sorular.
2011 yılında Suriye’de başlayan iç savaşın ardından milyonlarca Suriyeli, güvenli bölgelere sığınmak zorunda kaldı. Türkiye, coğrafi konumu ve insani yaklaşımı gereği bu kitlesel göç hareketine karşı “geçici koruma” mekanizmasını devreye sokmuştur.
Geçici Koruma Statüsü, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ve 22.10.2014 tarihli Geçici Koruma Yönetmeliği uyarınca düzenlenmiştir. Bu statü, ülkesine dönemeyen, topluca Türkiye’ye gelen ve acil korunmaya ihtiyaç duyan yabancılara sağlanır.
Geçici koruma altına alınan kişilere, kimliklerinin tespiti ve kayıtlarının tamamlanmasının ardından “Geçici Koruma Kimlik Belgesi” (GKKB) düzenlenir. Bu belge, Türkiye’deki yasal varlıklarını kanıtlayan temel kimlik dokümanıdır.
Geçici Koruma Kimlik Belgesi, Türkiye Cumhuriyeti tarafından geçici koruma statüsü tanınan kişilere verilen resmi kimlik belgesidir.
Bu belge:
GKKB, ikamet izni yerine geçmez ancak geçici koruma süresince kişinin Türkiye’de yasal statüsünü belgelendirir.
Aşağıdaki gruplar geçici koruma kapsamına alınabilir ve kimlik belgesi düzenlenir:
Hukuki Dayanak: Geçici Koruma Yönetmeliği madde 7–8.
Başvuru, kişinin bulunduğu ilin İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne yapılır. Başvurular şahsen yapılmalıdır.
Kimlik belgesi olmayan kişiler de kayıt olabilir; ancak kimlik tespiti için beyan ve destekleyici belgeler istenebilir.
Kayıt tamamlandığında sistem otomatik olarak 99 ile başlayan yabancı kimlik numarası üretir. Bu numara, kişinin sağlık, eğitim, sosyal yardım, çalışma izni gibi tüm işlemlerinde kullanılır.
Kayıt işlemi sonunda Geçici Koruma Kimlik Belgesi verilir ve kişi geçici koruma kapsamına alınır.
Geçici koruma altındaki Suriyeliler, Türkiye Cumhuriyeti mevzuatına göre belirli temel haklardan yararlanabilir:
GKKB sahipleri, kayıtlı oldukları ildeki kamu hastanelerinde ücretsiz sağlık hizmetlerinden faydalanabilirler.
Dayanak: Sağlık Bakanlığı – Geçici Koruma Yönetmeliği madde 27.
Geçici koruma altındaki çocuklar, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından tanınan okullarda eğitim görebilir.
Geçici koruma kimlik belgesi sahipleri, Türkiye’de 6 ay ikamet ettikten sonra çalışma izni başvurusunda bulunabilir.
Başvuru işveren tarafından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı sistemi üzerinden yapılır.
Dayanak: 2016/8375 sayılı Yönetmelik, Geçici Koruma Altındaki Yabancıların Çalışma İzinleri.
Göç İdaresi verilerine göre (2025 yılı itibarıyla):
Kaynak: Göç İdaresi Genel Müdürlüğü – 2025 Geçici Koruma İstatistikleri
Belge üzerindeki bilgilerde değişiklik olduğunda (örneğin evlilik, çocuk doğumu, adres değişikliği) kişi 15 gün içinde İl Göç İdaresi’ne bildirim yapmalıdır.
Yeni belge, güncel bilgilerle ücretsiz olarak düzenlenir.
Belge kaybolduğunda veya hasar gördüğünde:
Uyarı: Sahtecilik tespit edilirse belge iptal edilir ve kişi hakkında adli işlem başlatılır.
Geçici koruma kimlik belgesi (GKKB) bu statünün belgelendirilmiş halidir ve kişinin Türkiye’de yasal olarak kalmasını sağlar. Ancak bazı hallerde bu belge ve statü iptal edilebilir. İptal işlemleri doğrudan kişinin Türkiye’deki yasal statüsünü ortadan kaldırdığı için hayati öneme sahiptir.
Belge aşağıdaki durumlarda geçerliliğini yitirir:
Göç İdaresi bu hallerde belgeyi iptal eder; kişi hakkında YUKK m.53 gereği sınır dışı işlemi uygulanabilir.
Geçici Koruma Yönetmeliği’nin 11, 12, 13 ve 17. maddeleri uyarınca, Göç İdaresi tarafından aşağıdaki hallerde geçici koruma statüsü iptal edilir:
Dayanak: Yönetmelik m. 8/1-c.
Dayanak: YUKK m. 12.
Dayanak: Geçici Koruma Yönetmeliği m. 9/1-b.
Dayanak: YUKK m. 54 ve Geçici Koruma Yönetmeliği m. 11/1-c.
Dayanak: Yönetmelik m. 33/3 ve GöçNet uygulamaları.
Dayanak: Yönetmelik m. 12/1-ç.
Geçici koruma kimlik belgesi iptali bir idari işlem niteliğindedir ve Göç İdaresi tarafından şu şekilde yürütülür:
Göç İdaresi, kişinin beyanları, adres kayıt sistemi, emniyet ve istihbarat birimlerinden gelen bilgiler doğrultusunda riskli statü tespiti yapar.
İptal işleminden önce ilgili kişiye genellikle yazılı bildirim yapılır.
Kişiye “açıklama yapma veya savunma hakkı” tanınması idare hukuku gereğidir.
Ancak bazı acil hallerde (örneğin kamu güvenliği tehdidi), idare doğrudan iptal kararı verebilir.
İptal kararı, kişinin kayıtlı adresine veya İl Göç İdaresi Müdürlüğü’nde tebliğ edilir.
Tebliğ tarihinden itibaren:
İptal kararı idari işlem niteliğinde olduğundan, bu karara karşı ilgili mahkemede iptal davası açılabilir.
Dava Açma Süresi
Dava Türü
Dava türü: İptal davasıdır.
Davanın amacı, idarenin iptal kararının hukuka aykırı olduğunu tespit ettirip, yürütmesinin durdurulması ve geri alınmasıdır.
Yürütmenin Durdurulması Talebi
Geçici koruma iptali, kişinin ülkede kalma hakkını doğrudan etkilediği için mahkemeler genellikle yürütmenin durdurulması kararı verebilir.
Yürütmenin durdurulması talebinde:
Mahkeme bu iki şartı görürse, idarenin iptal kararının geçici olarak durdurulmasına hükmeder. Bu sayede kişi, dava sonuçlanana kadar statüsünü korur.
Mahkeme, iptal işlemini değerlendirirken şu kriterlere bakar:
|
Değerlendirme Kriteri |
Açıklama |
|
Hukuki Dayanak |
Karar YUKK veya Yönetmelik hükümlerine uygun mu? |
|
Delil Durumu |
Sahtecilik, kamu güvenliği iddiaları kanıtlanmış mı? |
|
Savunma Hakkı |
İdare kişiye savunma hakkı tanımış mı? |
|
Orantılılık İlkesi |
İptal işlemi, olayla orantılı mı? (örneğin basit adres ihlali ≠ iptal) |
|
İnsan Hakları Boyutu |
İptal kararı, kişinin yaşam hakkını veya aile birliğini tehdit ediyor mu? |
Mahkeme, dosyayı inceledikten sonra iki şekilde karar verebilir:
|
İptal Nedeni |
Uygulama Sorunu |
Hukuki Çözüm |
|
Uzun süre kayıtlı il dışında bulunma |
Sistem otomatik “pasif” statüye geçiriyor |
İl Göç İdaresi’ne mazeretli dilekçe + ikamet kanıtı sunulmalı |
|
Gönüllü dönüş formunun yanlış doldurulması |
Kişi formun anlamını bilmeden imzalıyor |
Dilekçeyle iptal işleminin hata sonucu yapıldığı beyan edilebilir |
|
Kamu düzeni gerekçesi |
Net delil olmadan iptal yapılıyor |
Savunma hakkı ihlali nedeniyle iptal davası açılmalı |
|
Sahte kimlik iddiası |
Benzer isimler karışabiliyor |
Biyometrik kayıt raporu istenmeli |
|
Yurt dışına izinsiz çıkış |
Kişi kısa süreli çıkış yapmış |
Giriş-çıkış kayıtlarıyla fiili durum açıklanmalı |
Geçici koruma belgesinin iptali, yalnızca idari bir işlem değil, aynı zamanda kişinin yaşam hakkını etkileyen bir sonuçtur.
Bu nedenle dava süreci profesyonel bir hukuk desteğiyle yürütülmelidir.
Bir avukat tarafından hazırlanacak dava dilekçesi;
Keleş Hukuk olarak, Ankara merkezli ancak Türkiye genelinde geçici koruma iptali, sınır dışı, il değişikliği ve vatandaşlık davalarında Suriyeli müvekkillerimize aktif hukuki temsil sağlıyoruz.
Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptali, Suriyeliler açısından Türkiye’deki tüm hakların kaybı anlamına gelir. Bu nedenle iptal kararları idarenin keyfi yorumuna değil, mevzuata, delile ve orantılılık ilkesine dayanmalıdır.
Kişi, haksız iptal kararıyla karşılaştığında:
Geçici koruma iptal davaları, sadece bir statü mücadelesi değil; yaşam, barınma ve insan onuru hakkının korunmasıdır.
1. Geçici Koruma Kimlik Belgesi (GKKB) hangi durumlarda iptal edilir?
GKKB;
2. İptal kararı kime bildiriliyor?
İptal kararı, kişinin kayıtlı olduğu İl Göç İdaresi Müdürlüğü tarafından yazılı tebliğle bildirilir.
Adres kaydı yoksa tebligat idarede yapılmış sayılır.
3. Belge iptal edilince kişi derhal sınır dışı mı edilir?
Hayır.
İptal işlemi otomatik olarak sınır dışı sonucunu doğurmaz.
Ancak Göç İdaresi aynı anda “sınır dışı değerlendirmesi” de yapabilir.
Bu durumda ayrıca YUKK m.54 kapsamında sınır dışı kararı düzenlenir.
4. Geçici koruma statüsü iptal edilen kişi Türkiye’de kalabilir mi?
Kişi iptal kararı sonrası “yasal kalış hakkını” kaybeder.
Ancak dava açılmış ve yürütmenin durdurulması kararı alınmışsa, dava süresince Türkiye’de yasal olarak kalabilir.
5. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptali halinde hangi haklar kaybedilir?
6. İptal kararına karşı dava açma süresi nedir?
Tebliğ tarihinden itibaren 60 gündür.
Bu süre hak düşürücü niteliktedir. Süresinde dava açılmaması halinde mahkemenin süre yönünden olumsuz değerlendirmesi mümkündür.
7. Dava açılırken yürütmenin durdurulması talep edilmeli mi?
Kesinlikle evet.
Çünkü iptal kararının uygulanması halinde kişi geri gönderme merkezine alınabilir.
Yürütmenin durdurulması kararı, bu işlemin geçici olarak durmasını sağlar.
8. Yürütmenin durdurulması nasıl kararlaştırılır?
Mahkeme iki koşulu birlikte arar:
9. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptaline karşı dava açmak sınır dışı işlemini durdurur mu?
Evet, genellikle mahkemeye sunulan dava dilekçesi ve yürütmenin durdurulması talebiyle birlikte sınır dışı işlemleri ertelenir.
Ancak bu otomatik değildir; mahkeme kararı gereklidir.
10. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptali halinde yeni kayıt yaptırabilir miyim?
Hayır.
İptal edilen kişi aynı kimlikle yeniden geçici koruma kaydı yaptıramaz.
Ancak dava sonucunda iptal kararı kaldırılırsa kayıt yeniden aktif hale gelir.
11. Gönüllü dönüş formunu imzaladım, ama geri dönmek istemiyorum. Ne yapabilirim?
Eğer form baskı altında veya anlamadan imzalandıysa, iptal işlemine karşı iptal davası açılabilir.
Bu durumda dilekçede “irade sakatlığı” ve “açık hatalı işlem” gerekçesi belirtilmelidir.
12. Geçici koruma iptaline ilişkin dilekçede neler olmalı?
13. Dava sonuçlanana kadar sağlık hizmetlerinden faydalanabilir miyim?
Eğer mahkeme yürütmeyi durdurma kararı verdiyse evet, sağlık hizmetleri yeniden aktif hale getirilir.
Karar verilmemişse haklar geçici olarak askıya alınır.
14. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptali sonrası çalışma iznim de iptal olur mu?
Evet.
Çalışma izni doğrudan geçici koruma statüsüne bağlıdır.
İptal edilirse çalışma izni otomatik olarak geçersiz hale gelir.
15. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptal kararı aile bireylerini etkiler mi?
Genellikle hayır.
İptal kararı bireyseldir.
Ancak sahtecilik veya güvenlik gerekçesi aile bütünlüğünü ilgilendiriyorsa, eş ve çocuklar da etkilenebilir.
16. Kayıtlı il dışında uzun süre kaldığım için statüm iptal edildi, ne yapabilirim?
Mazeret (örneğin hastalık, yakın akraba ziyareti, eğitim, iş) varsa, İl Göç İdaresi’ne dilekçe verilebilir.
Mazeret kabul edilmezse iptal davası açılabilir.
17. İptal kararı verilmeden önce savunma hakkım tanınmalı mıydı?
Evet.
İdari işlemlerde “savunma hakkı” Anayasa’nın 36. maddesi gereğince zorunludur.
18. Kamu güvenliği gerekçesiyle iptal edilen Geçici Koruma Kimlik Belgesinin davası kazanılabilir mi?
Evet, eğer somut delil yoksa kazanma olasılığı vardır.
19. Dava reddedilirse yeniden başvuru yapabilir miyim?
Dava kesinleştiyse aynı konuda yeniden başvuru yapılamaz.
Ancak yeni delil veya yeni durum varsa (örneğin aile birleşimi, sağlık durumu) yeniden başvuru yapılabilir. Detaylı değerlendirilme yapılması gerekir.
20. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptali sonrası avukat tutmak zorunlu mu?
Hayır, zorunlu değildir.
Ancak iptal davaları hem idari hem yabancılar hukukuna ilişkin teknik bilgi gerektirir.
Bir göç hukuku avukatı tarafından takip edilmesi, başarı şansını artırır.
21. İptal kararı ne kadar sürede sonuçlanır?
Mahkemenin yoğunluğuna göre ortalama 4 ila 12 ay arasında sonuçlanır.
Yürütmenin durdurulması talepleri genellikle 2–4 hafta içinde değerlendirilir.
22. Dava reddedilirse Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilir miyim?
Evet.
Mahkeme kararı kesinleştiğinde, hak ihlali (yaşam hakkı, aile birliği, adil yargılanma hakkı) iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilir.
Süre 30 gündür.
23. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptaliyle sınır dışı kararı aynı anda tebliğ edilirse ne yapılmalı?
Her iki karara da ayrı dava açılmalıdır.
24. Geçici Koruma Kimlik Belgesinin iptali sırasında Geri Gönderme Merkezi’ne alınmak yasal mı?
Evet, ancak hukuki sınırları vardır.
Kişi yargılama süreci devam ederken merkezde tutuluyorsa, serbest bırakılma talebi veya Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilir.
