Vatandaşlık Başvurusunun Reddine İtiraz ve İptal Davası – Adım Adım Rehber

Yabancı uyruklu kişilerin Türkiye’de vatandaşlık başvurusu reddedildiğinde izlemesi gereken idari itiraz ve idari yargı iptal davası sürecini, süreleri, mahkemeyi, stratejileri ve emsal kararlar ışığında adım adım yazımızda açıkladık.

1. Giriş

Türkiye’de yabancı uyruklu bir kişi ya da evlilik gibi yollarla vatandaşlık kazanmak isteyen başvuru sahipleri, belirli şartları yerine getirdikleri hâlde başvuruları reddedilebilmektedir. Bu durumda ne yapılabileceği; yani idari itiraz yolu ve idari yargıda iptal davası süreci büyük önem arz eder. Bu blog yazısında söz konusu süreçleri:

• Başvuru ve reddin anlamı
• Reddin gerekçeleri
• İdari itiraz yolu
• İptal davası (idari yargı)
• Süreler, yetki ve görev
• Pratik öneriler ve dikkat edilmesi gereken hususlar
  şeklinde kapsamlı olarak ele alacağız.

2. Vatandaşlık Başvurusu ve Red Kararı

2.1. Hangi başvurular için?

5901 sayılı Kanun kapsamında, Türkiye’deki yabancılar vatandaşlık başvurusunda bulunabilirler. Örneğin:

• Belirli bir süredir Türkiye’de ikamet eden yabancıların vatandaşlığa kabul edilmesi.
• Türk vatandaşı ile evlilik yoluyla başvuru.
• Evlat edinilme yoluyla başvuru gibi özel haller.
  Başvuruların değerlendirilmesinde, Kanun’da düzenlenen şartların sağlanması gereklidir (örneğin vatandaşlık bakımından genel şartlar, evlilik halinde “aile birliği içinde yaşama” şartı vb.).

2.2. Red Kararı Nedir?

Başvuru sahibi gerek koşulları yerine getirmiş gibi görünse bile idare, takdir yetkisini kullanarak başvuruyu reddedebilir. Yani vatandaşlık başvurusu kişiye mutlak hak sağlamaz; idarenin değerlendirmesi sonunda “yeterli” bulunmayabilir.
Red kararının hukuki niteliği ise idari bir işlem olmasıdır; bu nedenle idari yargı denetimine açıktır.

2.3. Red Gerekçeleri

Başvuruların reddine çeşitli gerekçelerle karar verilebilir. Bunlar arasında:

• Gerekli ikamet süresinin –eğer varsa– tamamlanmamış olması.
• “Aile birliği içinde yaşama” şartının evlilik halinde gerçekleşmemiş olması. Örneğin eşin başka bir ikamet adresinde kaydı olması, ortak yaşamın bulunmadığına dair şüphe.
• Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil eden durumların varlığı (örneğin sabit bir suç kaydı, resmi belgede sahtecilik vb.).
• Evrak eksikliği, usule aykırılık veya başvurunun zamanında yapılmaması gibi nedenler.

Bu gerekçelerden biri ya da birkaçı söz konusu olduğunda idare, başvuruyu reddedebilir. Ancak reddin hukuka uygun olması idarenin takdir yetkisini kullanırken hukuka uygun hareket etmesine bağlıdır.

3. İdari İtiraz Yolu

Vatandaşlık başvurusu reddedilen kişi (veya vekili) için idareye yapılabilecek bir “itiraz” yolu vardır. Bu aşama bazı durumlarda zorunlu olmayabilir.

3.1. Kimlere ve ne zaman itiraz edilebilir?

Başvuru sahibi, reddedilen karar kendisine tebliğ edildikten sonra idareye yazılı olarak itiraz edebilir. Bu genellikle Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ya da ilgili nüfus‐vatandaşlık müdürlüğü aracılığıyla yapılır.

İtiraz süresi 60 gündür.
İdarî itiraz alındığında idare 30 gün içerisinde başvuruyu değerlendirip olumlu ya da olumsuz karar vermek zorundadır. Süre geçirirse ya da olumsuz cevap verirse, bu durumda dava açma süresi işlemeye başlar. Bu sebeple süreleri takip etmek önemlidir.

3.2. İtirazın etkisi

• İtiraz başvurusu, dava açma süresini durdurabilir. Yani idare itirazı inceleyene kadar dava açma süresi beklemeye alınır.
• İtirazın kabul edilmesi halinde idare reddetme kararını kaldırabilir ya da yeniden değerlendirme yapabilir. Ancak uygulamada itiraz sonucunda karar genellikle değişmemektedir.
• İtirazın reddedilmesi ya da idarenin cevap vermemesi halinde kişi dava açma hakkını kullanabilir. 30 günlük cevap verme süresi takip edilmelidir. Eğer idare tarafından 30 gün içinde cevap verilmezse dava açma süresi başladığından sürelere dikkat edilmelidir.

3.3. İtirazın avantajları

• İdareyle yeniden “kanunî uyumluluk” bağlamında görüşme imkânı sağlar.
• Rakip durum: doğrudan davaya başlamak mümkün olsa da idari itiraz sürecini kullanmak, idarenin kararını değiştirme ihtimalini düşündürür.
• Dava açma süresinin durmasına imkân verir.

3.4. İtirazın sınırları

• İdare itirazı reddederse ya da süresinde dönüş yapmazsa, artık son çare dava açmaktır.
• İtirazın olumlu olması kesinlik taşımaz; sadece idare yeniden değerlendirme yapmış olur.

4. İptal Davası (İdari Yargıda)

Red kararına karşı izlenecek diğer yol davadır – yani idari işlem olan reddin iptali için açılacak dava.

4.1. Hangi mahkemede? Görevli ve yetkili mahkeme

• Bu tür davalar idari yargı usulü çerçevesinde açılmalıdır. Görevli mahkeme: Ankarada bulunan İlgili Mahkemedir
• Davalı idare genellikle İçişleri Bakanlığı’dır, çünkü vatandaşlık başvuruları bu idarenin ilgili birimleri tarafından karara bağlanmaktadır.

4.2. Dava açma süresi

• Başvuru sahibine ret kararı tebliğ edildiği tarihten itibaren 60 gün içinde dava açılması gerekir.
• İdari itiraz yapılmış ise: itiraz süreci (30 gün vb.) sonuçlandıktan sonra süre işlemeye devam eder. Başvuru sahibinin itiraz başvurusundan itibaren geçen süre davayı açmak için komple işlemeyebilir.
• Süre geçerliliği büyük önem taşır; zamanında açılmayan davalar süreç dışı kalabilir.

4.3. Dava dilekçesi ve içerik

• Dilekçede, ret kararının hangi gerekçeyle hukuka aykırı olduğu açıkça belirtilmelidir.
• Davacı, ret kararının hangi koşulları sağlamış olduğunu, idarenin neden reddettiğini ve reddin hukuka uygun olmadığını somut belgelerle göstermelidir.
• Deliller, belge, tanık beyanı veya idarenin kullandığı takdir yetkisinin hukuka uygun kullanılmadığını gösterir şekilde hazırlanmalıdır.

4.4. Mahkeme süreci ve karar

• İlgili Mahkeme, işlemin hukuka uygunluğunu denetler: (1) yetkiye uygun mu? (2) usul kurallarına uyulmuş mu? (3) sebep ve gerekçe var mı? (4) takdir yetkisi keyfi kullanılmış mı? gibi kriterler çerçevesinde karar verir.
• Mahkeme iptal kararı verirse, reddin hukuka aykırı olduğu kabul edilir ve idareden yeniden değerlendirme istenebilir. İptal kararı geçmişe etkilidir.
• Kararın lehine olması durumunda başvuru sahibinin başvurusunun yeniden değerlendirilmesi yol açılır.

4.5. Sonraki aşamalar

• İlk derece mahkemesinde karar verildikten sonra davalı ya da davacı tarafından istinaf başvurusunda bulunulabilir.
• Takiben karar kesinleşince idare işlemi yeniden değerlendirir.
• Davanın sonucunun olumlu olması doğrudan vatandaşlık kazanımını garanti etmez; başvuru yeniden incelenir fakat “reddin ortadan kalkması” açısından çok önemli bir adımdır. Dava açılmaması halinde aynı sebeple tekrar başvuru yapılamaz.

5. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

5.1. Sürelerin takibi

• İtiraz süresi olan 60 gün ve dava açma süresi olan 60 gün çok kritiktir. Bu süreler kaçırılırsa süreç kapalı hale gelir.
• İdarenin itiraz başvurusuna verdiği süre (30 gün) içinde cevap vermemesi hâlinde “itiraz reddedilmiş sayılır” ve davaya geçilebilir.

5.2. Başvurunun şartlarının eksiksiz incelenmesi

• Hak sahibi olduğunu düşündüğünüz şartların gerçekten tümünü taşıdığınızdan emin olun. Örneğin evlilik yoluyla başvuru varsa “aile birliği” tartışma konusu olabilir.
• Başvuru dosyasındaki belgelerin doğru, eksiksiz ve güncel olması çok önemlidir. Evrak eksikliği ya da hatalı bilgi ret gerekçesi olabilir.
• İdarenin takdir yetkisi bulunduğu unutulmamalıdır. Yani tüm şartlar tam olsa bile idare reddedebilir; ancak bunun sebebi dayanaksız veya keyfi olamaz.

5.3. Red gerekçesinin analiz edilmesi

• Red kararında idarenin hangi gerekçeye dayandığı dikkatlice okunmalıdır. Örneğin “milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından sakınca var” denmişse, bu gerekçenin somut belgeyle desteklenip desteklenmediği incelenmelidir.
• Eğer idare gerekçeyi belirtmemiş ya da belgelendirmemişse, iptal davasında güçlü argüman oluşur.

5.4. Hukuki destek alınması

• Bu süreçler idari yargı usulüne göre yürür; süreler dar ve şekil şartları önemlidir. Hukuk uzmanı (özellikle yabancılar hukuku ya da vatandaşlık işlemleri konusunda deneyimli avukat) ile çalışılması önerilir.
• Özellikle dilekçe ve dava dilekçesinde gerekçelerin doğru kurulması, usul hatasının yapılmaması açısından önem taşır.

5.5. Yeniden başvuru imkanı

• Ret kararının iptali sonucunda ya da ret kararının sonrası, yeni bir başvuru yapılabilir. Ancak bu başvuru yapılacaksa önceki ret gerekçesinin ortadan kalkmış olması gerekir.
• Yeni başvuru ile iptal davası aynı anda yürütülebilir; bu stratejik olarak değerlendirilebilir. Ancak aynı sebeple aynı belgelerle başvuru yapılamayacağı unutulmamalıdır. Öncelikle vatandaşlık başvurusunun reddine ilişkin dava açılması ve olumlu karar alınması önemlidir.

Vatandaşlık Başvurusu Reddi Sonrası Kontrol Listesi

Red kararı sonrasında acele etmeden, fakat sürelere dikkat ederek aşağıdaki kontrol listesini adım adım uygulayın. Bu liste, hem hatalı işlem riskini azaltır hem de olası dava sürecinde avantaj sağlar.

 1. Evrakların Tamlığını Kontrol Edin

• Başvuru dosyanızda yer alan tüm belgeleri (ikamet izni, sabıka kaydı, gelir belgesi, evlilik cüzdanı, vb.) tekrar gözden geçirin.
• Belgelerde tarih, imza veya tercüme eksikliği olup olmadığını kontrol edin.
• Red kararında belirtilen eksik veya hatalı evrak varsa bunları tespit edin.

 2. Süreleri Kaçırmayın

• Ret kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde itiraz veya iptal davası hakkınız vardır.
• İdareye itiraz ettiyseniz, itiraz sonucu veya 30 günün sonunda dava açma süresi yeniden işlemeye başlar.
• Sürelerin kesilmediği durumlarda gecikme, davanın reddine neden olabilir.

 3. Red Gerekçesini Yazılı Olarak Talep Edin

• Ret kararında gerekçe açıkça yazmıyorsa idareden gerekçeli kararın tarafınıza gönderilmesini isteyin.
• “Milli güvenlik” veya “kamu düzeni” gibi soyut ifadeler varsa, bunun dayandığı somut belge veya gerekçeyi sorgulayın.

 4. İdari İtiraz Hakkınızı Kullanabilirsiniz.

• İtiraz dilekçenizi yazılı olarak Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’ne sunun.
• İtiraz dilekçesinde; başvurunuzun hangi hukuki şartları sağladığını ve reddin neden hatalı olduğunu somut verilerle açıklayın.
• Cevap gelmezse 30 gün sonunda dava açma hakkınız başlar.

 5. Dava Açmadan Önce Dosyanızı Hazırlayın

• Dava dilekçenizi hazırlarken:
  • Red kararının dayanağını,
  • İdarenin takdir yetkisini nasıl kullandığını,
  • Hangi yasal şartları taşıdığınızı açıkça belirtin.
• Belgelerinizi eksiksiz ekleyin (başvuru formu, ikamet belgeleri, gelir beyanı, eş bilgileri, vb.).

 6. Uzman Avukattan Destek Alın

• Vatandaşlık reddine itiraz veya iptal davası teknik ve süre açısından hassastır.
• Yabancılar hukuku veya vatandaşlık davalarında uzman bir avukatla çalışmak süreci hızlandırır ve hata riskini azaltır.
• Ankara’da bulunan avukatlardan destek alabilirsiniz. İçişleri Bakanlığı ve Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Ankara’da olması nedeniyle Ankara mahkemelerinde dava görülmektedir.

 7. Yeniden Başvuru İmkanını Değerlendirin

• Ret kararının ardından gerekçeler ortadan kalktıysa (örneğin eksik belge tamamlandıysa veya yeni ikamet süresi dolduysa), yeniden başvuru yapılabilir.
• Ancak yeni başvuru yapmadan önce eski red kararındaki gerekçeleri düzeltmek gerekir.

 

6. Özet ve Sonuç

Özetle:

• Başvurusu reddedilen kişi idareye itiraz edebilir ya da doğrudan idari yargıda iptal davası açabilir.
• İtiraz süresi ve dava açma süresi kritik önem taşır.
• Dava açılacak mahkeme genellikle Ankara’da bulunan İlgili Mahkeme’dir.
• Dilekçede ret kararının hangi gerekçeyle hukuka aykırı olduğu net şekilde ortaya koyulmalıdır.
• Red gerekçesi idarenin takdir yetkisini kullanması ile bağlantılıdır, ancak keyfi ya da gerekçesiz kullanılamaz.
• Hukuki süreçlerin doğru takip edilmesi, kaliteli belgelerin dosyada yer alması ve gerekirse avukatla çalışılması başarı şansını artırır.
• Ret kararı iptal edilirse vatandaşlık kazanımı için yeniden değerlendirme yapılabilir; ancak iptal kararı kazanımı otomatik sağlamaz.

 

Vatandaşlık Başvurusu Reddi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

1. Türk vatandaşlığı başvurum reddedilirse ne olur?

Vatandaşlık başvurusu reddedildiğinde kişi henüz Türk vatandaşı statüsünü kazanmadığı için mevcut yabancı kimlik numarasıyla Türkiye’de kalmaya devam eder. Ret kararı, başvurunun tamamen reddedildiği anlamına gelir; ancak itiraz ve dava yolları açıktır. Bu karara karşı idareye itiraz edilebilir veya idari yargıda iptal davası açılabilir.

2. Vatandaşlık başvurumun reddi hangi yasal dayanağa dayanır?

Red kararları, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 11. ve 46. maddelerine, ayrıca Türk Vatandaşlığı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik hükümlerine dayanır. Özellikle 11. madde, “idarenin takdir yetkisi” çerçevesinde vatandaşlığa kabul şartlarını ve reddin yasal temelini düzenler.

3. Başvurumun reddedilmesinin en sık sebepleri nelerdir?

• Gerekli ikamet süresinin tamamlanmamış olması,
• Gelir veya geçim kaynağının yetersizliği,
• Aile birliği içinde yaşama şartının sağlanmaması (evlilik yoluyla başvurularda),
• Milli güvenlik veya kamu düzeni açısından sakınca oluşturma,
• Eksik veya hatalı belge sunulması,
• Sahte evlilik veya evrak şüphesi,
• Süre aşımı veya idari usulsüzlük.

4. Vatandaşlık reddi kararı bana nasıl bildirilir?

Karar, genellikle tebligat yoluyla yazılı olarak kişiye bildirilir. Kararın tebliğ tarihi, itiraz ve dava süresinin başlangıcıdır. Tebligat adresinizin doğru olmaması hâlinde karar tebliğ edilmiş sayılabilir, bu nedenle adres güncelliği çok önemlidir.

5. Vatandaşlık başvurusu reddine karşı itiraz süresi nedir?

Ret kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde idareye (İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’ne) yazılı olarak itiraz edilebilir. Bu itiraz, idari başvuru niteliğindedir. Cevap gelmezse veya olumsuz cevap alınırsa iptal davası açılabilir.

6. İtiraz dilekçesi nasıl hazırlanmalıdır?

İtiraz dilekçesi kısa, hukuki dayanaklı ve belgelerle desteklenmiş olmalıdır. Dilekçede:

• Ret kararının hangi tarihte tebliğ edildiği,
• Kararın hangi gerekçeye dayandığı,
• Bu gerekçenin neden hatalı olduğu,
• Vatandaşlık şartlarının nasıl yerine getirildiği
  açıkça belirtilmelidir. Dilekçe ekine başvuru dosyasındaki evraklar ve gerekirse yeni belgeler eklenmelidir.

7. İtiraz cevabı gelmezse ne yapmalıyım?

İdare, itiraz dilekçesine 30 gün içinde cevap vermekle yükümlüdür. Bu süre dolduğunda cevap gelmemişse, itiraz reddedilmiş sayılır ve kişi idari yargıda iptal davası açabilir. Dava süresi bu noktadan itibaren yeniden işlemeye başlar.

8. Vatandaşlık başvurusunun reddine karşı dava nereye açılır?

Yetkili mahkeme, genellikle Ankara’da bulunan İlgili Mahkeme’dir; çünkü vatandaşlık işlemlerinin merkezi idaresi İçişleri Bakanlığı’dır. Ancak başvuru yapılan yerin bağlı olduğu idareye göre başka bir idare mahkemesi de yetkili olabilir.

9. Vatandaşlık reddi davasında kim davalı olur?

Bu davalarda davalı idare genellikle T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’dür. Çünkü vatandaşlık başvurularının değerlendirilmesi ve reddi işlemi bu kurum tarafından yürütülür.

10. Vatandaşlık reddine karşı dava süresi nedir?

Tebligat tarihinden itibaren 60 gün içinde iptal davası açılmalıdır.
Eğer daha önce idareye itiraz edildi ise, 30 günlük itiraz değerlendirme süresi sonunda dava açma süresi yeniden başlar.
Bu süre kesin olup kaçırılması durumunda dava hakkı düşer.

11. Vatandaşlık reddi davası ne kadar sürer?

Dosyanın yoğunluğuna, mahkemenin bulunduğu yere ve idarenin savunma süresine göre değişmekle birlikte ortalama:

• İlk derece ( Mahkeme): 6 – 12 ay,
• İstinaf süreci (üst mahkeme): 3 – 6 ay,
• Danıştay -temyiz: 6 – 12 ay sürebilmektedir.
  Toplamda ortalama 1 ila 2 yıl arası sürmektedir.

12. Mahkeme kararı vatandaşlık kazandırır mı?

Hayır. Mahkeme iptal kararı verirse bu sadece idarenin ret kararını ortadan kaldırır. Ancak vatandaşlık otomatik olarak kazanılmaz; idare yeniden değerlendirme yapar ve şartlar uygun görülürse vatandaşlık kararı alınabilir.

13. Davayı kazanırsam tekrar başvuru yapmam gerekir mi?

Genellikle gerekmez. İptal kararı sonrası idare, aynı başvuru dosyasını yeniden değerlendirir. Ancak bazı durumlarda (örneğin yeni belgeler gerekiyorsa veya süreç çok uzun sürmüşse) ek evrak talep edilebilir. Bu durumda yeniden inceleme süreci başlatılır.

14.  Bu süreçte profesyonel hukuki destek almak neden önemlidir?

Vatandaşlık reddine ilişkin süreç; hem idari hem de yargısal aşamalardan oluşur ve ciddi teknik bilgi gerektirir. Yanlış hazırlanmış bir dilekçe veya kaçırılmış bir süre, hak kaybına yol açabilir. Yabancılar hukuku ve vatandaşlık davalarında uzman bir avukatla çalışmak:

• Sürelerin takibini,
• Belgelerin doğru hazırlanmasını,
• Mahkemeye sunulacak hukuki argümanların güçlü olmasını sağlar.