İş kazaları, vatandaşlık statüsünden bağımsız olarak her çalışan için ağır sonuçlar doğurabilir. Türkiye’de yabancı uyruklu çalışanlar—çalışma izni bulunsun veya bulunmasın—iş kazası hâlinde SGK süreçlerinden tazminat davalarına kadar geniş haklara sahiptir. Bu rehber, kaza anındaki ilk adımlardan delil toplamaya, SGK/aktüeryal hesap ve arabuluculuk-dava yollarına kadar tüm aşamaları pratik kontrol listeleri ile anlatır.
Türkiye’de iş kazası geçiren yabancı uyruklu çalışanlar, Türk vatandaşlarıyla eşit haklara sahiptir. Çalışanın vatandaşlığı, milliyeti veya çalışma izni durumu bu hakkı ortadan kaldırmaz. Yargıtay içtihatlarına göre, “fiilen işverenin yönetimi ve denetimi altında” çalışan herkes işçi kabul edilir. Dolayısıyla çalışma izni olmayan yabancı işçi dahi iş kazası geçirdiğinde hem SGK hem de işverene karşı hak talebinde bulunabilir.
|
Hak Türü |
Kapsam |
Yasal Dayanak |
Uygulama ve Açıklama |
|
İş Kazası Bildirimi Hakkı |
İşverenin 3 iş günü içinde SGK’ya bildirmesi gerekir. |
5510 s. Kanun m.13 |
Bildirim yapılmazsa idari para cezası uygulanır. Bildirim yapılmasa bile yabancı işçi avukatı aracılığıyla SGK’ya başvurabilir. |
|
Sağlık ve Tedavi Giderlerinin Karşılanması |
SGK tarafından karşılanır. |
5510 m.63, 65 |
Yabancı sigortalının (veya sigortasız ise işverenin) tedavi, ilaç, hastane masrafları ödenir. |
|
Geçici İş Göremezlik Ödeneği |
Raporlu sürede gelir kaybının telafisi |
5510 m.18 |
Raporlu gün sayısına göre günlük kazancın 2/3’ü oranında ödenir. |
|
Sürekli İş Göremezlik Geliri |
Kalıcı engel halinde ömür boyu gelir |
5510 m.19 |
%10 ve üzeri meslekte kazanma gücü kaybında bağlanır. |
|
Maddi Tazminat |
Tedavi, gelir kaybı, bakıcı gideri, protez vb. |
TBK m.49 vd. |
İşverenin kusuru oranında hesaplanır. |
|
Manevi Tazminat |
Yaşanan acı, elem, travma için |
TBK m.56 |
Hakim takdirine bağlı; işverenin ihmali, güvenlik önlemi eksikliği, eğitim vermemesi artırıcı etkendir. |
|
Destekten Yoksun Kalma Tazminatı |
Ölüm halinde aileye ödenir |
TBK m.53 |
Eş, çocuk, anne-baba ve bakmakla yükümlü yakınlara verilir. |
|
Ceza Davası Açılması Hakkı |
İşveren veya sorumlu kişiler hakkında |
TCK m.85-89 |
Taksirle yaralama veya ölüme sebebiyet suçlarından Cumhuriyet Savcılığı soruşturma başlatır. |
|
Arabuluculuk Başvurusu |
Dava öncesi zorunlu aşama |
7036 SK m.3 |
İş kazası tazminatları ve işçilik alacakları için zorunludur. |
|
İkamet/İnsanî Oturum Hakkı |
Kazadan dolayı ülkeden çıkarılamama |
YUKK m.46, m.55 |
Kaçak çalışsa bile tedavi süresince sınır dışı edilemez, gerekirse insani ikamet izni verilir. Bu durum avukat tarafından değerlendirilir. |
Türkiye’de iş kazası statüsünün oluşması için SGK kayıtlılık şart değildir; fiilî çalışma yeterlidir.
Yargıtay 21. Hukuk Dairesi’nin yerleşik kararına göre:
“Sigortasız ve çalışma izinsiz yabancı uyruklu işçi dahi işverenin emir ve talimatı altında çalışıyorsa iş kazası sayılır; işverenin sorumluluğu aynen doğar.”
Bu nedenle, işverenin şu iddiaları hukuken geçerli değildir:
Geçici İş Göremezlik Ödeneği (Rapor Parası):
Sürekli İş Göremezlik Geliri:
Ölüm Halinde:
İşverenin kusursuz sorumluluğa yakın bir özeni vardır. Aşağıdaki önlemler alınmadıysa, işveren tazminattan sorumlu olur:
Yabancı çalışanlara yönelik özel dikkat gereklidir: Eğitimlerin anlaşılır dilde verilmemesi veya yazılı tercüme sunulmaması dahi “ihmal” olarak kabul edilir.
Kaçak çalışan yabancılar da iş kazası mağduru olarak aynı yargı korumasına sahiptir:
|
Hak / Süreç |
Kimi Bağlar |
Kapsam |
Kritik Süre |
|
SGK Bildirimi |
İşveren |
iş kazası bildirimi |
3 iş günü |
|
Geçici iş göremezlik ödeneği |
SGK |
Raporlu günler için günlük gelir |
Şart: hekim raporu |
|
Sürekli iş göremezlik geliri |
SGK |
%10+ meslekte kazanma gücü kaybı |
Kurum kararı |
|
Maddi–manevi tazminat |
İşveren |
Kusur/iş sağlığı-güvenliği ihlali |
Zamanaşımı çoğunlukla 10 yıl* |
|
Cezaî süreç |
İşveren/ilgili kişiler |
Taksirle yaralama/ölüm |
Savcılık resen |
|
Arabuluculuk |
Taraflar |
Tazminat/işçilik alacakları |
Dava öncesi zorunlu |
*Ceza davası varsa, ceza zamanaşımı sivil zamanaşımını da etkileyebilir.
Zorunlu Arabuluculuk
Zamanaşımı
1. Yabancı uyruklu işçi iş kazası geçirirse Türkiye’de hak sahibi olur mu?
Evet. Türkiye’de fiilen çalışan her yabancı, iş kazası geçirdiğinde Türk iş hukukuna ve SGK mevzuatına göre korunur.
Vatandaşlık veya çalışma izni durumu önemli değildir; fiili çalışma ilişkisi yeterlidir.
Yargıtay’a göre, “çalışma izni olmasa dahi işverenin emir ve denetimi altında çalışan kişi, işçi sayılır.”
2. Çalışma iznim yok, iş kazası geçirirsem SGK’dan ödeme alabilir miyim?
Eğer işveren sigorta girişi yapmamışsa, SGK doğrudan ödeme yapmayabilir; ancak işveren, SGK’ya ödemek zorunda kalacağı tüm tutarlardan şahsen sorumludur.
Bu durumda:
3. İş kazası nedir, yabancılar için de tanım geçerli mi?
5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu m.13’e göre iş kazası:
4. İş kazası geçiren yabancı işçiye SGK hangi ödemeleri yapar?
Eğer sigorta bildirimi yapılmışsa, SGK aşağıdaki yardımları sağlar:
5. İş kazası sonrası işverenin sorumluluğu nedir?
İşverenin;
6. Yabancı işçinin iş kazası bildirimini kim yapar?
Normal şartlarda işveren yapar. Ancak:
7. İş kazası nedeniyle Türkiye’den sınır dışı edilir miyim?
Genellikle Hayır.
İş kazası geçiren bir yabancı, tedavi süreci veya dava süreci devam ettiği sürece sınır dışı edilemez. YUKK m.55 uyarınca “geri gönderme yasağı” kapsamında insanî ikamet izni verilebilir. Ayrıca, iş kazası mağduru olmak, hak arama özgürlüğü kapsamında korunur.
Ancak uygulamada bazı hukuka aykırı süreçler olabilmektedir. Bu nedenle iş kazası geçirdiğinizde hemen bir avukattan destek alınız ve dosya durumunuz değerlendirilsin.
8. İş kazasında yabancı işçinin yakınları da hak sahibi olur mu?
Evet.
Eğer iş kazası ölümle sonuçlanmışsa, ölen işçinin;
9. Yabancı işçi iş kazası nedeniyle ceza davası açabilir mi?
Ceza davası Cumhuriyet Savcılığı tarafından re’sen başlatılır.
Kazanın oluşumunda işverenin ihmali veya tedbirsizliği varsa, TCK m.85-89 (taksirle yaralama veya ölüme sebebiyet) hükümleri uygulanır.
Mağdur yabancı, şikâyetçi olarak dosyaya katılabilir ve tazminat taleplerini ceza dosyasına da bildirebilir.
10. İş kazası sonucu ne kadar tazminat alınabilir?
Tazminat miktarı;
11. Yabancı işçi iş kazası nedeniyle işten çıkarılırsa ne yapabilir?
İş kazası sonrası işten çıkarma haklı neden oluşturmaz. Aksine bu durum iş güvencesine aykırıdır.
Yabancı işçi;
12. Arabuluculuk süreci yabancı işçiler için de zorunlu mu?
Evet.
7036 sayılı Kanun gereğince iş kazasından doğan tazminat ve işçilik alacakları davası açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur.
Arabuluculukta anlaşma olmazsa, tutanakla dava açılabilir.
13. İş kazası sonrası yabancı işçinin hastane masraflarını kim öder?
Eğer sigortalıysa, SGK tüm tedavi masraflarını karşılar.
Sigortasızsa, işveren sorumludur.
Ayrıca, acil servis hizmetleri her halükarda ücretsizdir.
Tedavi sonrasında işverenin ödemediği masraflar maddi tazminat davasında talep edilebilir.
14. İş kazasında dil engeli varsa ne yapılmalı?
İşveren, yabancı işçiye anlayacağı dilde eğitim vermek ve kaza sonrası tercüman temin etmekle yükümlüdür.
Dil engeli nedeniyle doğru ifade alınmaması veya savunma yapılamaması halinde bu durum işveren lehine değil, aleyhine değerlendirilir.
15. SGK, yurt dışında yaşayan yabancıya ödeme yapabilir mi?
Evet.
SGK, sürekli iş göremezlik veya ölüm gelirini yurtdışı banka hesaplarına gönderebilir.
Ayrıca, yurt dışında yaşayan hak sahipleri için konsolosluk aracılığıyla vekâletname düzenlenebilir.
16. Yabancı işçi Türkiye’de dava açmak zorunda mı, kendi ülkesinde açabilir mi?
İş kazası Türkiye sınırlarında meydana gelmişse, Türk mahkemeleri yetkilidir.
Ancak yabancının ülkesinde alınacak kararların Türkiye’de geçerli olması için tanıma-tenfiz davası gerekir.
Bu nedenle Türkiye’de dava açmak daha hızlı ve kesin sonuç verir.
17. İş kazasında işverenin sigortası (örneğin ferdi kaza poliçesi) varsa ne olur?
İşverenin özel sigortası varsa, bu poliçeden SGK dışında ek tazminat alınabilir.
Ancak bu durum, işverenin kusur sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
Yabancı işçi hem sigorta şirketinden hem de işverenden talepte bulunabilir.
18. İş kazası raporunu kim düzenler ve nasıl alınır?
Kaza sonrası gidilen hastanede adli rapor düzenlenir.
Bu rapor; olayın iş kazası olup olmadığının ispatı açısından çok önemlidir.
Raporun bir örneği işçiye verilmeli, SGK ve savcılığa da gönderilmelidir.
Adli raporda “olay iş kazası niteliğindedir” ibaresi bulunması süreci kolaylaştırır.
19. Yabancı işçi Türkiye’de avukat tutabilir mi?
Evet.
Yabancıların Türkiye’de avukat tutması, vekâlet vermesi ve dava açması mümkündür.
Vekâletname için pasaport ve tercüman eşliğinde noter onayı yeterlidir.
Ayrıca konsolosluktan düzenlenen vekâletnameler de geçerlidir.
20. İş kazası sonrası işverenle anlaşma yapmak (sulh) mümkün mü?
Evet, ancak dikkatli olunmalıdır.
Sulh protokolü imzalanmadan önce;
21. İş kazası sonrası dava açma süresi ne kadar?
Genel zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Ancak kazanın cezai yönü varsa (örneğin ölüm veya ağır yaralanma), ceza zamanaşımı süresi uygulanır.
Bu genellikle 15 yıla kadar uzayabilir.
Yabancı işçiler Türkiye’de bulunmuyorsa, vekil aracılığıyla dava açılabilir.
22. İş kazası sonrası çalışmaya devam edebilir miyim?
Evet, sağlık durumunuz elverişli ise devam edebilirsiniz.
Ancak doktor raporu gereklidir.
İşveren sizi sırf “kaza geçirdiniz” diye işten çıkarırsa bu ayrımcılık yasağı ihlalidir.
23. İş kazası nedeniyle Türkiye’de kalmam gerekiyorsa ne yapmalıyım?
İkamet izniniz bittiyse, insani ikamet izni (YUKK m.46) başvurusunda bulunabilirsiniz.
Tedavi, dava veya SGK süreci devam ettiği sürece Göç İdaresi genellikle durumu anlatır düzgün bir dilekçe ile bu izni verir.
Bu sayede sınır dışı edilmeden tedaviniz bitene kadar yasal şekilde kalabilirsiniz.
24. Türkiye’de kaçak çalışan yabancı işçi iş kazası geçirirse ne olur?
Bu durumda:
25. Yabancı işçinin iş kazası tazminatını kim hesaplar?
Tazminat hesaplaması aktüerya uzmanı tarafından yapılır.
Hesaplama; gelir, yaş, kusur oranı ve maluliyet derecesi gibi verilerle oluşturulur.
Avukatlar genellikle mahkeme öncesi ön aktüeryal rapor hazırlatarak dosyayı güçlendirirler.