Türk Vatandaşlığı Başvuru Dosyası İşlemden Kaldırılan Suriyeliler: Haklar, Süreç ve Hukuki Yollar

1. Giriş

Son yıllarda Türkiye’de yaşayan çok sayıda Suriyeli sığınmacı, “istisnai vatandaşlık” yoluyla Türk vatandaşlığına geçme umuduyla başvuru yapmıştır. Ancak birçok Suriyeli’nin dosyasında, hiçbir açıklama yapılmadan “vatandaşlık başvurusu işlemden kaldırıldı” veya “iptal edildi” ifadeleriyle karşılaşılıyor.

Bu durum, binlerce başvuru sahibini hukuki belirsizlik içinde bırakmakta ve ciddi mağduriyetlere neden olmaktadır. Bu yazıda; istisnai vatandaşlık başvurularının neden iptal edildiğini, işlemden kaldırmanın ne anlama geldiğini, hangi yasal yollarla itiraz edilebileceğini ayrıntılı biçimde anlatıyoruz.

2. İstisnai Türk Vatandaşlığı Nedir?

İstisnai vatandaşlık, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 12. maddesi uyarınca, bazı kişilerin olağan şartları (örneğin 5 yıl ikamet gibi) taşımaksızın Cumhurbaşkanlığı kararıyla vatandaşlığa alınabilmesini düzenleyen özel bir yöntemdir.

Bu yöntem özellikle:

• Türkiye’ye katkı sağlayan veya ülke yararına görülüp alınması uygun olan kişiler,
• Bilim, kültür, ekonomi, sanat, yatırım gibi alanlarda önemli faaliyetlerde bulunan yabancılar
  için uygulanabilmektedir.

Suriyeliler çoğu zaman bu madde kapsamında “12/1-ç” (vatandaşlığa alınması uygun görülenler) kategorisinden değerlendirilir.

3. “İşlemden Kaldırma” Ne Demektir?

“İşlemden kaldırma”, yapılan vatandaşlık başvurusunun idare tarafından geçersiz sayılması veya sistemden tamamen silinmesi anlamına gelir.

Bu durumda:

• Başvuru artık aktif değildir,
• Dosya incelemeye kapatılır,
• Başvuru sahibi sisteme girdiğinde “başvuru bulunamadı” veya “işlemden kaldırıldı” uyarısı görür.

İdarenin bu kararı, genellikle herhangi bir yazılı bildirim yapılmadan uygulanır. Bu da hukuki güvenlik ve savunma hakkı açısından ciddi bir sorun teşkil eder.

4. Suriyelilerde Vatandaşlığın İşlemden Kaldırma Nedenleri

Suriyelilerin dosyalarında işlemden kaldırma kararı verilmesinin en sık görülen nedenleri şunlardır:

A. Güvenlik veya Kamu Düzeni İncelemesi

İçişleri Bakanlığı veya Emniyet birimlerince yapılan Güvenlik Arşiv Araştırması sonucunda,

• “Kamu düzenine aykırı davranış”,
• “Yasadışı örgüt bağlantısı şüphesi”,
• “Yalan beyan veya sahte belge kullanımı” gibi iddialar tespit edilirse, dosya iptal edilebilmektedir.

 Özellikle bazı Suriyelilerin geçmiş kayıtlarında farklı kimlik numarası, kamplar arası geçiş veya çifte kayıt gibi durumlar bu gerekçeyle değerlendirme dışı bırakılabilmektedir.

B. Eksik veya Güncel Olmayan Belgeler

• Kimlik fotokopisi, doğum belgesi, aile bağları, tercüme veya apostil belgelerinin eksik olması,
• Başvuru sırasında verilen belgelerin güncelliğini yitirmesi,
• Tercüme veya noter onayında hata olması gibi teknik nedenlerle de dosya işlemden kaldırılabilir.

C. Sistemsel / İdari Askıya Alma

Bazı durumlarda idare, herhangi bir olumsuz değerlendirme olmaksızın,

• “Siyasi karar” veya “politika değişikliği” sonucu,
• Tüm Suriyeli dosyalarını “Türk vatandaşlığı başvurusunun işlemden kaldırılması” kararı verebilmektedir.

Bu, 2023–2024 döneminde sıkça görülmüş, özellikle Suriyelilere ait vatandaşlık dosyaları topluca sistemden kaldırılmıştır.

D. Bildirim Yapılmadan Silinme

Suriyelilerin en büyük şikâyeti, dosyalarının haber verilmeden kaldırılmasıdır.
Başvuruların iptal edildiği kişilere genellikle:

• Ne resmi yazı tebliğ edilir,
• Ne de neden açıkça belirtilir.

Bu durum, Anayasa’nın 40. maddesinde güvence altına alınan “hak arama özgürlüğü” ve “tebliğ yükümlülüğü” ilkeleriyle bağdaşmamaktadır.

5. İşlemden Kaldırma Kararının Hukuki Sonuçları

Bir vatandaşlık başvurusu işlemden kaldırıldığında:

• Kişi artık vatandaşlık sürecinde değildir,
• Mahkeme kararı olmadan sisteme geri alınmaz,
• Daha önce alınan onaylar veya değerlendirme süreçleri geçersiz hale gelir.

6. Hukuki Başvuru ve Dava Yolları

A. İdari Başvuru (Yazılı Dilekçe)

İlk aşamada kişi, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’ne veya İl Nüfus Müdürlüğü’ne resmi dilekçe ile başvurarak: Kararın tebliğ edilmesini istemesi gerekir.

B. İptal Davası

Eğer idare cevap vermez veya olumsuz yanıt verirse, 60 gün içinde mahkemede iptal davası açılması gerekir. Aksi halde vatandaşlığın işlemden kaldırılması kararı kesinleşir ve sistemden tamamen silinir.

Dava dilekçesinde şu gerekçeler ileri sürülmelidir:

• Tebliğ yapılmadan işlem uygulanması,
• Yetki, usul veya sebep yönünden hukuka aykırılık,
• Eksik inceleme,
• Eşitlik ilkesine aykırılık.

Mahkeme, idarenin gerekçesiz işlem yaptığını tespit ederse, kararı iptal ederek dosyanın yeniden değerlendirilmesine hükmedebilir.

C. Yürütmenin Durdurulması Talebi

Dava süresince mağduriyetin artmaması için “yürütmenin durdurulması” talep edilerek, idarenin işlemi geçici olarak askıya alınabilir.

D. İstinaf ve Danıştay Süreci

İlk derece kararı olumsuz olursa, bölge idare mahkemesine istinaf ve sonrasında Danıştay’a temyiz yoluna gidilebilir.

E. İstisna Dava Yolları

Türkiyede açılan davaların tümü olumsuz karar vermiş ise süresi içinde olağanüstü kanun yollarına başvuru yapılabilir. Bunlar Anayasa mahkemesi ve ardından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde dava açmaktır.

7. Suriyeliler İçin Pratik Öneriler

1. Süreci Düzenli Takip Edin: Vatandaşlık sorgulama ekranlarını düzenli olarak kontrol edin.
2. Tüm Belgeleri Saklayın: Başvuru evraklarınızın noterli ve tercümeli kopyalarını koruyun.
3. Adres Bilgilerinizi Güncelleyin: Tebligatların ulaşabilmesi için sistemde doğru adresiniz bulunmalı.
4. Hukuki Destek Alın: Bir yabancılar hukuku avukatına danışın; dilekçe ve dava süreci profesyonel destek gerektirir.

8. Örnek: Suriyeli Başvuru Sahibinin Deneyimi

“Vatandaşlık sürecim 3 yıldır devam ediyordu. E-Devlet’te ‘Değerlendirme Aşamasında’ yazıyordu. Bir gün kontrol ettiğimde ‘Başvuru bulunmamaktadır’ yazısını gördüm. Nüfus Müdürlüğü’ne gittim, dosyamın işlemden kaldırıldığını söylediler. Hiçbir yazı veya gerekçe verilmedi…”

Bu örnek, Türkiye’de binlerce Suriyelinin yaşadığı tipik bir mağduriyettir.
Hukuki süreç başlatılmadığı takdirde, başvuru tamamen ortadan kalkar ve kişi yeniden sürece alınmaz.

9. Sonuç: Suriyeliler İçin Hukuki Dayanışma Şart

İstisnai vatandaşlık, devletin takdir yetkisine dayansa da, idarenin keyfi işlem yapma yetkisi yoktur.
İşlemden kaldırma kararları mutlaka gerekçeli, tebliğ edilmiş ve yargı denetimine açık olmalıdır.

Suriyeliler açısından bu tür kararların mağduriyet yaratmaması için, hukuki destekle itiraz ve dava süreçlerinin profesyonel şekilde yürütülmesi büyük önem taşır.

10. İstisnai Türk Vatandaşlığı Başvurusunun İşlemden Kaldırılması Hakkında – Sıkça Sorulan Sorular

 

1. “İşlemden kaldırma” kararı ne anlama geliyor?

“İşlemden kaldırma”, Türk vatandaşlığı başvurusunun idare tarafından geçersiz sayılması veya değerlendirme dışı bırakılması anlamına gelir.
Bu durumda başvuru artık sistemde aktif değildir ve kişi vatandaşlık sürecinden çıkarılır.
Genellikle bu karar:

• Eksik belge,
• Güvenlik araştırmasında olumsuzluk,
• Siyasi veya idari politika değişikliği gibi nedenlerle verilir.
  Başvuru sahibi artık değerlendirme aşamasında sayılmaz ve vatandaşlık kazanma ihtimali sona erer.

2. Vatandaşlık başvurum neden işlemden kaldırılmış olabilir?

İstisnai vatandaşlık başvurularının kaldırılma nedenleri farklılık gösterir. En yaygın sebepler şunlardır:

1. Güvenlik soruşturmasında olumsuz bilgi çıkması,
2. Başvuru sırasında yanlış beyan veya eksik belge verilmesi,
3. Geçici koruma kaydında uyumsuzluk ya da birden fazla kimlik numarası bulunması,
4. Kamu düzeni veya milli güvenlik gerekçesi,
5. Sistemsel temizlik veya idari politika değişikliği (özellikle Suriyelilerde toplu dosya temizliği).

 Özellikle Suriyeli başvuru sahiplerinde, kamu güvenliği incelemeleri nedeniyle dosyalar gerekçe belirtilmeden kaldırılabilmektedir.

3. İşlemden kaldırma ile “başvuru reddi” aynı şey midir?

Hayır.

• “Red” kararı, idarenin açık bir olumsuz değerlendirme yapmasıdır ve kişiye tebliğ edilir.
• “İşlemden kaldırma” ise, çoğu zaman herhangi bir tebligat yapılmadan dosyanın sistemden çıkarılması anlamına gelir.
  Yani “red” kararı gerekçelidir, “işlemden kaldırma” ise silme niteliğindedir.

4. Vatandaşlık başvurumun işlemden kaldırıldığını nasıl anlayabilirim?

• E-Devlet veya Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nün web sisteminde “başvuru bulunmamaktadır” ya da “işlemden kaldırıldı” ifadesi görülür.
• Ayrıca İl Nüfus Müdürlüğü’ne gidilerek resmi sorgulama yapılabilir.
• Ancak çoğu zaman kişiye yazılı bildirim yapılmaz.
  Bu nedenle avukat aracılığıyla idareye resmî bilgi edinme başvurusu (4982 sayılı Kanun uyarınca) yapılması tavsiye edilir.

5. İşlemden kaldırma kararına karşı ne yapılabilir?

Bu karar idari bir işlem olduğundan, hukuken şu yollar izlenebilir:

1. İdareye yazılı itiraz – İşlemin gerekçesinin açıklanması  talebi,
2. İptal davası –60 gün içinde açılır,
3. Yürütmenin durdurulması talebi – Mağduriyetin devamını önlemek için dava süresince işlemin askıya alınması,
4. Gerekirse Danıştay temyizi veya Anayasa Mahkemesi bireysel başvurusu.

6. İşlemden kaldırma kararında bana tebligat yapılmadı. Bu durum hak ihlali midir?

Evet. Ancak İlgili kurum tarafından verilmiştir ve sonuç doğurur. Bu nedenle mutlaka mahkeme tarafından olumlu karar verilmesi şarttır.
Tebliğ yapılmadan işlemden kaldırma kararı verilmesi, Anayasa’nın 40. maddesinde güvence altına alınan hak arama özgürlüğü ve savunma hakkı ihlalidir.

7. İşlemden kaldırılan bir vatandaşlık dosyası tekrar aktif hale getirilebilir mi?

Normal şartlarda hayır; ancak sadece şu  durumda mümkündür:

1. İdare, yapılan itiraz sonrası yeniden değerlendirme kararı verirseMahkeme kararı iptal kararı verirse.
   Bu durumlarda başvuru yeniden inceleme aşamasına alınabilir, ancak süreç genellikle sıfırdan başlatılır.

8. Vatandaşlık sürecinde güvenlik soruşturması ne kadar önemlidir?

Çok önemlidir.
İstisnai vatandaşlık tamamen Cumhurbaşkanlığı takdirine dayandığı için, güvenlik arşiv araştırmasında çıkan en ufak bir şüphe bile dosyanın durdurulmasına yol açabilir.
Bu araştırma:

• Emniyet Genel Müdürlüğü,
• Milli İstihbarat Teşkilatı,
• Göç İdaresi Başkanlığı tarafından yapılır.

Olumsuz sonuçlar, itiraz veya delil sunma hakkıyla yargı önünde değerlendirilebilir.

9. İşlemden kaldırma kararını kimler dava edebilir?

Vatandaşlık başvuru sahibi bizzat dava açabilir.
Ancak sürecin teknik yönleri ve idare hukukunun hassas yapısı nedeniyle bir yabancılar hukuku avukatı ile dava açılması tavsiye edilir.
Avukat, davayı:

• Yetki ve şekil yönünden,
• Usul ve sebep yönünden,
• Kamu yararı – kişisel yarar dengesi yönünden inceleyerek hazırlamalıdır.

10. İşlemden kaldırılan bir başvuruda yargı kararıyla vatandaşlık geri alınabilir mi?

Mahkeme, işlemi hukuka aykırı bulur ve iptal ederse, idare yeniden değerlendirme yapmak zorundadır.
Bu, başvuru sahibinin vatandaşlık kazanma sürecine yeniden dâhil edilmesi anlamına gelir.
Ancak mahkeme doğrudan “vatandaşlık verilmesine” karar vermez; sadece idarenin kararını iptal eder.

11. Suriyeliler neden daha sık işlemden kaldırma kararıyla karşılaşıyor?

Bunun birkaç nedeni vardır:

• Suriyeliler genellikle geçici koruma altında oldukları için vatandaşlık hakkı otomatik değildir,
• Güvenlik araştırmalarında çakışan kimlik veya kamp kayıtları,
• Siyasi baskılar ve dönemsel devlet politikaları,
• Toplu dosya temizliği uygulamaları.
  Dolayısıyla, istisnai vatandaşlık başvurularında Suriyelilerin dosyaları diğer ülke vatandaşlarına göre daha sık askıya alınmaktadır.

12. İşlemden kaldırılan vatandaşlık başvurusu sınır dışı riskine yol açar mı?

Eğer kişi geçici koruma altındaysa, doğrudan sınır dışı kararı verilmez.
Ancak başvuru sahibi geçici koruma dışında bulunuyorsa, ikamet izni olmadan Türkiye’de kalmaya devam etmesi durumunda Göç İdaresi tarafından sınır dışı işlemleri başlatılabilir.
Bu nedenle statü güncellemeleri dikkatle takip edilmelidir.

13. İşlemden kaldırma sonrası hangi belgeler toplanmalı?

• Kimlik ve kayıt belgeleri (99 ile başlayan kimlik numarası),
• Göç İdaresi kayıtları,
• Başvuru formları ve başvuru takip ekranı çıktısı,
• İkamet izinleri, noter belgeleri, tercümeler,
• Tebliğ edilmemişse, tebligat talep dilekçesi.
  Bu belgeler dava aşamasında delil olarak kullanılabilir.

14. İşlemden kaldırma kararına karşı avukatla çalışmak zorunlu mu?

Zorunlu değildir, ancak şiddetle tavsiye edilir.
Vatandaşlık davaları, idari hukuk ve göç hukukunun kesiştiği teknik alanlardır.
Usul hatası, süresi kaçırma veya eksik dilekçe sunumu davanın reddine yol açabilir.
Deneyimli bir yabancılar hukuku avukatı, hem dilekçeyi hem de delil stratejisini doğru şekilde hazırlayarak başarı şansını artırır.

15. Bu karar geri dönüşsüz müdür?

Hayır, hukuken itiraz ve iptal davası yolları açıktır.
Mahkeme, işlemin gerekçesiz veya usulsüz yapıldığını tespit ederse, karar iptal edilir ve dosya yeniden işleme alınır.
Ancak idareye başvuru veya dava süresi tebliğden itibaren 60 gündür. Bu sürenin kaçırılması hak kaybına neden olur.

16. İşlemden kaldırma kararına karşı uluslararası başvuru yapılabilir mi?

Evet.
Tüm iç hukuk yolları tüketildikten sonra, kişi:

• Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru,
• Gerekirse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvuru yapabilir.
  Bu başvurular, adil yargılanma hakkı, ayrımcılık yasağı ve etkili başvuru hakkı yönünden yapılabilir.

17. İşlemden kaldırılan Suriyeli vatandaşlık başvurusu tekrar ne zaman açılır?

İşlemden kaldırılan dosyalar tekrar işleme alınmaz. Vatandaşlık dosyası sistemden silinmiştir.
İdare yeni bir karar verene kadar dosya pasif durumda kalır.
Ancak dava yoluyla iptal edilirse, genellikle 6–12 ay içinde yeniden değerlendirme süreci başlatılır.

18. Bu süreçte geçici koruma veya ikamet hakkım etkilenir mi?

Hayır, vatandaşlık başvurusunun kaldırılması geçici koruma statüsünü doğrudan etkilemez.
Ancak kişi koruma dışında kalmışsa ve ikamet izni yoksa, yasal kalış süresi sona erebilir.
Bu durumda hemen ikamet izni veya statü güncellemesi yapılmalıdır.