(Araç Değer Kaybı, İkame Araç Bedeli, Maddi ve Manevi Tazminat Rehberi)
Türkiye’de her yıl binlerce trafik kazası meydana gelmekte; bu kazalar hem maddi hem de manevi zararlara yol açmaktadır. Kazanın ardından yapılacak işlemler, alınacak tutanaklardan açılacak davalara kadar belirli bir hukuki prosedüre bağlıdır. Bu sürecin doğru yürütülmesi, sigorta şirketlerinden tazminat alınması ve hak kaybı yaşanmaması açısından son derece önemlidir.
Kazanın ardından şu adımlar dikkatle izlenmelidir:
Kazalarda sorumluluk kusur oranına göre belirlenir.
Yaralanmalı kazalarda ayrıca ceza davası (TCK m. 85, 89) ve tazminat davası (BK m. 49 ve devamı) süreçleri devreye girer.
Hukuki dayanak: TBK m.49, m.50-52 (kusur/illiyet), m.54 (maddi zarar kalemleri); KTK m.85 (işleten/sürücü sorumluluğu), m.91 (ZMSS).
Kimlere karşı: Kusurlu sürücü, araç işleten/işletenin maliki, Zorunlu Trafik Sigortacısı (ZMS); durumuna göre kasko sigortacısına rücu/rücu davası.
Talep edilebilecek başlıca kalemler:
İspat & deliller: Trafik kazası tespit tutanağı, kusur/eksper raporları, servis faturaları, fotoğraflar, medikal evrak, polis/jandarma tutanakları.
Yetkili mahkeme : HMK m.16 (haksız fiil yeri), davalının yerleşim yeri, zarar görenin yerleşim yeridir
Zamanaşımı: TBK m.72 uyarınca öğrenmeden itibaren 2 yıl, her hâlde 10 yıl; ceza davası varsa uzamaktadır. (ceza zamanaşımıyla bağlantı).
Hukuki dayanak: TBK m.56.
Kim açabilir: Bedensel zarar gören; ölüm hâlinde yakınları (eş, çocuk, ana-baba vb.).
Kriterler: Olayın ağırlığı, kalıcı sakatlık, mağduriyetin şiddeti, sosyal/ekonomik durum, Yargıtay ilkeleri.
İspat: Adli tıp raporları, tedavi evrakları, iş gücü kaybı oranları, psikiyatrik değerlendirmeler ispat için önemlidir.
Sigorta ödeme sınırı: ZMSS, manevi tazminatı poliçe teminatı dışı bırakabilir; uygulamada genellikle kusurlu sürücü/işleten hedeflenir, poliçe şartı ayrıca incelenir.
Aracın hasarı onarılsa bile ikinci el piyasada “kazalı/işlem görmüş” sayıldığı için değerinden düşen paradır. Bu fark; kusurlu tarafın (sürücü/işleten) ve çoğu durumda onun zorunlu trafik sigortasının ödemesi gereken tazminattır. Ancak sigorta şirketi poliçede yer varsa ve poliçe içeriğine göre ödeme yapmaktadır. Aksi halde ödeme yapılmamaktadır.
Hukuki dayanak: TBK m.49; KTK m.85; poliçe yönünden ZMSS genel şartları.
Kimler Araç Değer Kaybı Talep Edebilir?
Kısacası, suçu olmayan taraf bu tazminatı alabilir.
Kimlerden Talep Edilir?
Araç Değer Kaybı Nasıl Hesaplanır?
Araç değer kaybı miktarı, bilirkişi veya eksper tarafından belirlenir.
Hesaplama yapılırken şu unsurlar dikkate alınır:
Basit Bir Örnek:
Diyelim ki aracınızın kazadan önceki değeri 1.000.000 TL.
Kazadan sonra tamir edildi, ancak piyasada artık 950.000 TL ediyor.
50.000 TL işte sizin araç değer kaybınızdır.
Sigorta şirketi bu miktarı ödemez veya eksik öderse, fark için dava açabilirsiniz.
Araç Değer Kaybı Tazminatı Ne Zaman Alınır / Alınamaz?
Alınır:
Alınması Zor/Alınamaz:
Şartlar & istisnalar (uygulama kriterleri):
Hak düşürücü/ zamanaşımı sınırları: Sigorta yönünden uygulamada 2 yıl (olaydan itibaren), genel haksız fiil 2/10 yıldır.
Delil seti (checklist): Kaza tutanağı, fotoğraflar, servis/onarım faturaları, ekspertiz, TRAMER kayıtları, araç rayiç/emsal ilan çıktıları.
Sık Sorulan Sorular
Araç değer kaybını sigorta mı öder, karşı taraf mı?
Öncelikle kusurlu tarafın zorunlu trafik sigortası öder. Poliçe limiti yetmezse kalan kısmı kusurlu kişi öder.
Değer kaybı için araç kiralamam gerekir mi?
Hayır. Araç değer kaybı, tamamen ayrı bir zarar kalemidir; kiralama şart değildir.
Aynı kazada hem değer kaybı hem araçsız kalma parası alınır mı?
Evet, iki zarar farklıdır. İkisini birden isteyebilirsiniz.
Dava açmak zorunda mıyım?
Hayır. Önce sigortaya yazılı başvuru, sonra tahkim (daha hızlı ve masrafsız) seçeneği vardır.
Sadece sonuç alamazsanız mahkeme yoluna gidilir.
Faiz alabilir miyim?
Evet. Sigortaya yazılı başvuru tarihinden itibaren yasal faiz talep edebilirsiniz
(Araçsız kalma parası nedir, kimden istenir, nasıl alınır?)
Trafik kazası geçirdiğinizde aracınız tamir süresince kullanılamaz hale gelir.
Bu süre boyunca işe gidemez, çocuğunuzu okula götüremez, günlük hayatınızı aksatabilirsiniz. İşte bu süreye “kullanım mahrumiyeti” denir. Aracınız serviste kaldığı veya kullanılamadığı günlerde, ulaşım ihtiyacınız için katlandığınız veya katlanmak zorunda kaldığınız günlük kira emsali bedeldir.
Yani aracınız servisteyken araçsız kalmanızdan doğan maddi zarar için sigorta şirketinden veya kusurlu taraftan tazminat isteme hakkınız vardır. Bu zarar kalemi halk arasında genellikle “ikame araç bedeli” ya da “araçsız kalma parası” olarak bilinir.
Hukuki dayanak: TBK m.49-50; KTK m.85.
Kimler Kullanım Mahrumiyeti Tazminatı Alabilir?
Kısacası; kazada suçu olmayan herkes bu tazminatı talep edebilir.
Kimden İstenir?
Araç Kiralamadan da Bu Parayı Alabilir miyim?
Evet!
Bu tazminatı almak için araç kiralamanız zorunlu değildir.
Mahkemeler ve bilirkişiler, siz araç kiralamamış olsanız bile, “piyasadaki günlük araç kiralama bedellerine” göre soyut kullanım mahrumiyeti hesabı yapar.
Yani:
“Aracınız 7 gün serviste kaldı, o süre boyunca benzer bir aracı kiralasaydınız ne kadar öderdiniz?” Sorusu üzerinden hesap yapılır.
İkame Araç Bedeli Nasıl Hesaplanır?
Örnek Hesap:
Sigorta 3.000 TL ödediyse fark olan 4.200 TL için tahkim ya da dava yoluna gidilebilir.
Hesap Mantığı
Günlük muadil kira bedeli × makul mahrumiyet süresi (onarım süresi)
Hukuki dayanak: TBK m.54 (maddi zarar kalemleri), m.55 (hesap ilkeleri).
Tazminat Kalemleri:
Hukuki dayanak: TBK m.53-55; KTK m.85.
Hak sahipleri: Ölenin fiilen destek olduğu kişiler (eş, çocuk, anne-baba; bazı durumlarda kardeş vb.) hak sahibidir.
Hesap: Aktüeryal yaşam tabloları, varsayılan destek süresi, gelir projeksiyonu, kusur/kaçınılmazlık indirimi.
Sigorta: ZMSS limitleri dâhilinde; aşan kısım için işleten/sürücüden talep edilebilir. Dosya içeriğine göre karara bağlanmalıdır.
(“pert total nedir, rayiç bedel nasıl belirlenir, sigorta ne kadar öder, eksik ödeme davası nasıl açılır?”)
Pert Total Nedir?
Bir araç, kaza sonrası onarım masrafı, aracın piyasa değerinin (rayiç bedel) belli bir oranına ulaşıyor ya da güvenli şekilde tamir edilemiyorsa pert total (tam zaii) sayılır.
Basit anlatımla:
Aracı tamir ettirmek, satmaya çalışmaktan daha pahalı hâle geldiyse sigorta “pert” der.
Rayiç Bedel Ne Demek?
Rayiç bedel; aracın kazadan önceki gerçek piyasa değeridir. Sigorta şirketi bu değeri esas alarak ödeme yapar.
Örneğin:
Sovtaj (Hurda) Bedeli Nedir?
Kaza sonrası aracın hurda ya da kullanılabilir parçalarının değeridir. Sigorta rayiç bedelden bu sovtaj tutarını düşer.
Örnek:
Rayiç bedel 900 000 TL – Sovtaj 100 000 TL = Ödenecek 800 000 TL
Sigorta Nasıl Hesaplama Yapar?
En Çok Karşılaşılan Sorunlar
Bu farklar yüzünden vatandaşın 100 000 – 200 000 TL civarında kaybı olabilir.
Ne Yapılabilir? – Adım Adım Süreç
Sık Sorulan Sorular
Pert kararına itiraz edebilir miyim?
Evet. Rayiç ya da sovtaj bedeli düşükse bağımsız eksper raporu ile itiraz edebilirsiniz.
Sigorta aracı “pert” saymak zorunda mı?
Eğer onarım maliyeti rayiç bedelin %70–75’ine yaklaşıyorsa genelde pert sayar; kesin oran mevzuatta değil, uygulamadadır.
Aracın kredisi varsa ne olur?
Ödeme genellikle önce rehinli bankaya yapılır, kalan tutar size aktarılır.
Pert araçla ne yapabilirim?
Hurda olarak satabilir veya onarıp kullanabilirsiniz; sigorta bedelinden düşülen sovtaj size bırakılır.
Dava ne kadar sürer?
Sigorta tahkiminde 3–6 ay, mahkemede 8–18 ay arası sürer.
Hukuki dayanak: 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu m.30.
Süreç: Sigortacıya başvuru → 15 gün (cevap/ödememe) → Tahkim (elektronik başvuru/harç).
Avantajlar: Daha hızlı, daha düşük masraf, dosya üzerinden/heyet incelemesi; kesinlik sınırları var.
Dikkat: Başvuru sınırları ve kesinlik değerleri yıllık değişebilir; güncel parasal sınırlar kontrol edilmeli.
Strateji: Net kusur/hasar dosyalarında tahkim; kompleks/emsal değeri yüksek dosyalarda mahkeme tercih edilebilir.
Dava sürecinde ispat yükü çok önemlidir. Şu belgeler mutlaka saklanmalıdır:
Trafik kazalarında sigorta şirketleri çoğu zaman eksik ödeme yapar veya sorumluluğu azaltmaya çalışır.
Bu nedenle;
Keleş Hukuk olarak, müvekkillerimizin araç değer kaybı, ikame araç bedeli, maddi ve manevi tazminat taleplerini etkin biçimde takip etmekteyiz.
Trafik kazası sonrası süreçte yapılacak her adımın hukuki değeri vardır. Doğru tutanak, eksiksiz belge ve uzman desteğiyle hem maddi hem manevi zararlar tam olarak telafi edilebilir. Unutulmamalıdır ki, hak arama sürecinde zamanında yapılan başvurular, kaybedilen değerin geri kazanılmasını sağlar.
1. Trafik kazası olduktan hemen sonra ne yapmalıyım?
Önce can güvenliğinizi sağlayın, aracı durdurun, dörtlüleri yakın ve gerekirse emniyet şeridine çekin. Yaralanma varsa 112 ve polis çağırın, sadece maddi hasar varsa trafik kazası tespit tutanağı düzenleyin.
2. Maddi hasarlı kazalarda polis çağırmak şart mı?
Yaralanma yoksa, iki taraf anlaşabiliyorsa polis çağırmak zorunlu değildir. Sürücüler kendi aralarında kaza tespit tutanağı tutabilir.
3. Kaza tespit tutanağını kim düzenler?
Taraflar kendi aralarında tutanak düzenleyebilir. Ancak anlaşmazlık veya yabancı plakalı araç varsa trafik polisi çağırılmalıdır.
4. Tutanak tutulmazsa ne olur?
Kaza sigortaya bildirilemez, kusur oranı tespit edilemez, dolayısıyla tazminat hakkınız riske girer. Mutlaka tutanak veya resmi kayıt olmalıdır.
5. Trafik kazası sigortaya kaç gün içinde bildirilmelidir?
Zorunlu trafik sigortasına 5 iş günü içinde bildirim yapılması gerekir. Kasko varsa aynı sürede kaskoya da bildirilmelidir.
6. Trafik kazasında kimler sorumludur?
Kusurlu sürücü, aracın işleteni (sahibi) ve varsa aracın sigortası (ZMSS) birlikte sorumludur.
7. Kusur oranı nasıl belirlenir?
Kaza tespit tutanağı ve trafik ekiplerinin hazırladığı rapor üzerinden eksper veya bilirkişi kusur oranını belirler.
8. Yüzde 100 kusurlu isem tazminat alabilir miyim?
Hayır. Tam kusurlu olan taraf tazminat alamaz. Ancak karşı taraf da kusurluysa, orana göre kısmi tazminat alınabilir.
9. Maddi tazminat davası nedir?
Kazadan kaynaklanan maddi zararların (onarım, tedavi, iş gücü kaybı, araç değer kaybı vb.) giderilmesi için açılan davadır.
10. Manevi tazminat davası kimler açabilir?
Kazada yaralanan kişiler veya ölen kişinin yakınları (anne, baba, eş, çocuk) manevi tazminat isteyebilir.
11. Maddi ve manevi tazminat birlikte istenir mi?
Evet. Aynı davada hem maddi hem manevi tazminat birlikte talep edilebilir.
12. Tazminat davası ne kadar sürer?
Ortalama 8 ay – 18 ay arası sürer. Sigorta tahkiminde ise genellikle 3–6 ayda sonuç alınır.
13. Araç değer kaybı nedir?
Kaza sonrası araç tamir edilse bile ikinci el piyasasında “kazalı” sayılır ve değeri düşer. Bu fark araç değer kaybı tazminatıdır.
14. Değer kaybı tazminatını kim öder?
Kusurlu aracın zorunlu trafik sigortası (ZMSS) öder. Limit aşılırsa kalan kısım sürücüden istenir.
15. Araç kiralamadan da değer kaybı alabilir miyim?
Evet. Araç kiralamanız gerekmez; bu tamamen ayrı bir zarar kalemidir.
16. Araç değer kaybı için hangi belgeler gerekir?
Kaza tutanağı, kusur raporu, hasar fotoğrafları, servis faturası, TRAMER kayıtları ve rayiç bedel ilanları gerekir.
17. Değer kaybı davası ne kadar sürer?
Sigorta tahkiminde ortalama 3–6 ay, mahkemede 8–15 ay arası sürer.
18. Değer kaybı için zaman aşımı süresi nedir?
Öğrenme tarihinden itibaren 2 yıl, her hâlde 10 yıl.
19. Kullanım mahrumiyeti nedir?
Kazadan sonra aracın tamirde kaldığı süre boyunca araçtan yararlanamamanız nedeniyle doğan zarardır.
20. İkame araç bedeli kimden alınır?
Kusurlu aracın trafik sigortası veya sigorta limiti dolmuşsa kusurlu sürücüden alınır.
21. Araç kiralamadan bu parayı alabilir miyim?
Evet, kiralama zorunlu değildir. Piyasadaki günlük kira fiyatlarına göre soyut mahrumiyet hesaplanır.
22. İkame araç bedeli nasıl hesaplanır?
Günlük araç kira bedeli × aracın serviste kaldığı gün sayısı.
Örnek: 1.200 TL/gün × 7 gün = 8.400 TL
23. Hangi durumlarda bu para alınamaz?
24. Pert total ne demektir?
Kaza sonrası onarım masrafı aracın piyasa değerini aştıysa, araç pert (tam hasarlı) sayılır.
25. Rayiç bedel nedir?
Kazadan önceki aracın gerçek piyasa değeridir. Sigorta ödemesi bu bedel üzerinden yapılır.
26. Sovtaj ne demektir?
Pert aracın hurda veya kullanılabilir parçalarının değeridir. Sigorta, ödemeden sovtajı düşer.
27. Sigorta rayiç bedeli düşük gösterirse ne yapılır?
Bağımsız ekspertiz raporu alınarak Sigorta Tahkim Komisyonu’na veya mahkemeye başvurulabilir.
28. Sigorta Tahkim Komisyonu nedir?
Sigorta uyuşmazlıklarında hızlı ve daha az masraflı çözüm sunan resmi komisyondur.
Ancak uygulamada mahkemelerde yapılan hesaplamaların sigorta tahkim komisyonuna göre daha doğru olmaktadır.
29. Tahkim kararı ne kadar sürede çıkar?
Genellikle 3 – 6 ay içinde karar verilir. Ancak süreç duruma göre 3–6 ay daha uzayabilir.
30. Tahkim kararı kesin midir?
Belli parasal sınırlara kadar kesin, üstünde ise itiraz edilebilir.
31. Tahkim mi mahkeme mi tercih edilmeli?
Basit dosyalarda tahkim hızlıdır. Karmaşık veya yüksek bedelli dosyalarda mahkeme tercih edilebilir.
33. Trafik kazasında ceza davası açılır mı?
Evet. Yaralanmalı veya ölümlü kazalarda savcılık otomatik olarak ceza davası açar.
34. Ceza davası, tazminat davasını etkiler mi?
Evet. Ceza dosyasındaki kusur raporu hukuk davasında delil olarak kullanılır.
35. Ceza davası bitmeden tazminat davası açılır mı?
Evet, beklemek zorunda değilsiniz. Ancak ceza dosyası sonuçlanırsa kusur durumu netleşir.
36. Tüm trafik kazası davalarında genel zaman aşımı süresi nedir?
2 yıl (öğrenmeden itibaren) – 10 yıl (her hâlde).
Ceza davası varsa ceza zamanaşımı uygulanır.
37. Faiz ne zaman işlemeye başlar?
Sigortaya yapılan yazılı başvuru tarihi, temerrüt tarihidir.
Faiz o tarihten itibaren işler.
38. En önemli deliller nelerdir?
Kaza tespit tutanağı, servis faturaları, ekspertiz raporu, hasar fotoğrafları, TRAMER kayıtları.
39. Aracın satılması tazminat hakkını etkiler mi?
Hayır. Kaza tarihinde araç sizin adınıza kayıtlıysa tazminat hakkınız devam eder.
40. Trafik kazası davası için avukat tutmak zorunlu mu?
Zorunlu değil ama tavsiye edilir.
Avukat desteği hak kaybını önler ve sigortanın eksik ödeme yapmasını engeller.
41. Arabuluculuk zorunlu mu?
Sigorta şirketleri taraf olduğunda zorunlu arabuluculuk uygulanır.
Sigorta dışı dosyalarda isteğe bağlıdır.
43. Kaza sonrası aracı satabilir miyim?
Evet. Ancak değer kaybı tazminatı talebi kaza tarihindeki malik tarafından yapılmalıdır.
44. Sigorta ödemeyi reddederse ne yapmalıyım?
Red yazısını alın, itiraz edin, ardından tahkim veya mahkeme yoluna gidin.
45. Trafik kazası davalarında ne kadar tazminat alınabilir?
Zararın türüne, aracın değerine, kusur oranına ve eksper raporuna göre değişir.
Keleş Hukuk, her dosyada maksimum tazminat stratejisiyle çalışır.
46. Kullanım mahrumiyeti için araç kiralama faturası zorunlu mu?
Hayır. Kiralama faturası varsa ispat kolaylaşır ama zorunlu değildir.
Emsal fiyatlar üzerinden hesaplama yapılabilir.
47. Kullanım mahrumiyeti kaç gün için alınır?
Araç servise girdiği ve onarıldığı süre boyunca alınabilir.
Genelde 5 ila 15 gün arasında hesaplanır.
Tamir süresini servis giriş–çıkış fişleri belirler.
48. Sigorta şirketi eksik ödeme yaparsa ne olur?
Eksik ödeme durumunda önce itiraz dilekçesi verilir.
Sonuç alınamazsa Sigorta Tahkim Komisyonu’na başvurulur veya mahkemede dava açılır.
49. Araç şirket üzerine kayıtlıysa yine de alınabilir mi?
Evet.
Şirketler de “işletme faaliyeti aksamış” gerekçesiyle kullanım mahrumiyeti tazminatı talep edebilir.
50. Ticari araçlarda ikame araç bedeli nasıl hesaplanır?
Ticari araçlarda hem ikame araç bedeli hem de kazanç kaybı hesaplanır.
Kayıtlı ciro, vergi levhası ve muhasebe defterleri dikkate alınır.
51. Serviste parça geç geldiyse o süre de dahil olur mu?
Parça bekleme süresi makul ve belgelenmişse evet, dahil edilir.
Ancak aşırı gecikme varsa bilirkişi tarafından süre kısaltılabilir.
52. Yedek aracım varsa yine de para alabilir miyim?
Hayır. Eğer başka aracınızı kullanabildiyseniz, mahkemeler “mahrumiyet oluşmadı” diyebilir.
Bu durumda talep reddedilebilir veya düşük miktarda kabul edilir.
53. Sigorta şirketi ‘kusur sende’ diyorsa ne yapılmalı?
Kusur oranı hatalıysa bilirkişi raporu veya ceza dosyası incelenerek kusur yeniden belirlenebilir.
Sigortanın kusur itirazı, tazminat hakkınızı ortadan kaldırmaz.
54. Kullanım mahrumiyeti ve değer kaybı aynı anda istenir mi?
Evet, ikisi birbirinden bağımsız zarar kalemleridir.
Aynı başvuru veya dava dosyasında birlikte talep edilebilir.
55. Kullanım mahrumiyeti davasında bilirkişi neye bakar?
56. Sigorta poliçesi limiti nedir?
Zorunlu trafik sigortasının yıllık limitleri her yıl değişir.
Limit aşılırsa kalan kısım kusurlu sürücüden talep edilir.
57. Kullanım mahrumiyeti tazminatı almak için avukat şart mı?
Zorunlu değildir ancak tavsiye edilir.
Çünkü sigorta şirketleri genelde eksik ödeme yapar; avukat aracılığıyla başvuru yapılması hak kaybını önler.
58. Sigorta “tazminat ödedim” dedi ama az ödedi, ne yapmalıyım?
Eksik ödeme tutarını tahkim veya mahkeme yoluyla tamamlayabilirsiniz.
Ekspertiz raporu, servis fişleri ve emsal kira fiyatlarıyla farkı kanıtlamak yeterlidir.
