Evlilik Yoluyla Türk Vatandaşlığı : Şartlar, Süreç, İptal ve Dava Yolları

Giriş

Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığı, birçok yabancı uyruklu kişi için cazip bir yoldur. Ancak, evlilik otomatik olarak vatandaşlık kazandırmaz; kanunda öngörülen şartların sağlanması, başvuru sürecinin doğru yürütülmesi ve olası itiraz / dava süreçlerinin bilinmesi gerekir. Ayrıca, vatandaşlık kazandıktan sonra bazı durumlarda bu hakkın iptal edilmesi de mümkündür. Bu yazıda, hem vatandaşlık kazanma hem de iptal riskleri ve yargı yollarını kapsamlı biçimde inceleyeceğiz.

1. Evlilik Yoluyla Türk Vatandaşlığı: Yasal Çerçeve

1.1. Kanuni Dayanak

• 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 16. maddesi, evlilik yoluyla Türk vatandaşlığı kazanılmasını düzenler.
• Bu düzenlemede, evlenme eylemi tek başına vatandaşlık kazandırmaz; belirli şartların gerçekleştirilmesi zorunludur.

1.2. Gerekli Şartlar

Evlilik nedeniyle vatandaşlık başvurusunda kabul edilebilmek için kanunda aranan şartlar şunlardır:

Şart	Açıklama	Notlar / Detaylar
En az 3 yıldır evli olma	Yabancı ile Türk vatandaşı eşi, başvuru tarihinde en az 3 yıldır evli olmalıdır.	Sürenin kesintisiz olması gerekmeyebilir; fiili ayrılıklar inceleme konusu olabilir
Evliliğin hâlen devam ediyor olması	Başvuru sırasında evliliğin sona ermemiş olması gerekir.	Başvurudan sonra eşin vefatı durumunda özel düzenleme söz konusu olabilir.
Aile birliği içinde yaşama	Çiftin birlikte yaşadığı, ortak hayat kurduğu tespit edilmelidir.	Ara sıra ayrı kalmalar, geçici sürelerle ayrı yaşama halleri her zaman ret sebebi olmaz
Evlilik birliği ile bağdaşmayacak faaliyette bulunmama	Örneğin evlilik ilişkisini olumsuz etkileyecek davranışlarda bulunmamak gerekir.	Hangi davranışların “bağdaşmama” kriterine girdiği idare ve mahkeme takdirindedir
Milli güvenlik / kamu düzeni açısından engel bulunmaması	Başvuru sahibinin sabıka kaydı, istihbarî değerlendirmeler, güvenlik incelemesi gibi hususlar incelenir.	Bu kriter “takdir yetkisi” çerçevesinde işletilir — idarenin değerlendirmesi yargı denetimine açıktır.

Ek olarak:

• Evliliğin resmi olarak geçerli olması, resmi sicillere veya konsolosluk tescillerine uygun olması gerekir (özellikle yurtdışı evliliklerde).
• Başvuru sahibinin öncesinde Türk vatandaşlığına aykırı bir davranışı, suç kaydı veya kamu düzenine zarar verici eylemi olmaması beklenir.

2. Başvuru Süreci ve Uygulama Aşamaları

2.1. Başvuru Mecra ve Yetkili Makam

• Evlilik yoluyla vatandaşlık başvurusu İçişleri Bakanlığı, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü aracılığıyla yürütülür.
• Yurt içinde başvurular “il düzeyinde vatandaşlık başvuru inceleme komisyonları” aracılığıyla değerlendirilir.
• Yurt dışı başvurularda Türkiye dış temsilcilikleri aracılığıyla işlem yapılır; evraklar onaylı tercümeleriyle sunulur.
• Başvuru genellikle şahsen randevu ile gerçekleştirilir.

2.2. Gerekli Belgeler

Başvuruda talep edilen belgeler değişebilir; ancak yaygın olarak istenenler:

1. Başvuru formu / dilekçe
2. Türk vatandaşı eşin nüfus kayıt örneği
3. Başvuru sahibinin kimlik / pasaport / doğum belgesi
4. Evlilik cüzdanı / evlenme belgesi
5. İkamet izni belgesi (Türkiye’de ise)
6. Türkçe dil yeterliliğini gösterir belge (gerekirse)
7. Sabıka kaydı / adli sicil belgesi
8. Fotoğraf (biyometrik)
9. Oturma veya ikamet belgeleri, ortak ikamet gösterir kanıtlar
10. Diğer ek belgeler (mülakat formu, komisyon araştırmaları, güvenlik soruşturması vb.)

2.3. Değerlendirme, Araştırma ve Karar

• Başvuru makamı, belgeleri inceler, eksiklik varsa tamamlama isteyebilir.
• İl Emniyet Müdürlükleri aracılığıyla güvenlik, istihbarat ve adli sicil incelemesi yapılır.
• Komisyon değerlendirmesi ile evliliğin samimiyeti, birlikte yaşama durumu, risk unsurları irdelenir.
• Karar olumlu ise vatandaşlık tescili yapılır; olumsuz ise ret kararı verilir.
• Kararlar ve ret gerekçeleri başvuru sahibine tebliğ edilir.

2.4. Süre

• Başvurunun sonuçlanma süresi değişkenlik gösterir; eksiksiz belgelerle yapılan başvurular genellikle 1 ila 2,5 yıl arasında sonuçlanır.

3. Vatandaşlık Kazandıktan Sonra Evliliğin Sona Ermesi ve Evliliğin Geçersizliği

3.1. Boşanma Durumu

• Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığı kazanıldıktan sonra eşten boşanma, vatandaşlığın otomatik olarak iptal edilmesine neden olmaz. Yani vatandaşlık “kazanılmış hak” niteliğindedir.
• Ancak, boşanma sürecinde evliliğin sahte olduğuna dair iddialar gündeme gelirse, iptal davası söz konusu olabilir  

3.2. Evliliğin Geçersiz (Butlan) Olması

• Eğer evlilik, butlan (geçersizlik) nedenleriyle mahkeme kararıyla iptal edilirse, evlilik yoluyla vatandaşlığı kazanmış kişi vatandaşlığını kaybedebilir.
• Ancak önemli istisna: Eğer evlilik sırasında taraflar “iyi niyetli” iseler, yani evliliğin geçersizliği sebebi başlangıçta bilinebilir bir durumda değilse ve kişi bu geçersizlikten haberdar değildiyse, vatandaşlık korunabilir.
• Özetle: geçersizlik kararı + kötü niyet kombinasyonu varsa iptal söz konusu olabilir; aksi halde vatandaşlık kalabilir.

4. Vatandaşlık İptali: Koşullar ve Usuller

Vatandaşlığın iptali, yalnızca idarenin takdir yetkisiyle, kanunda öngörülen usullere uygun olarak yapılabilir. Özellikle evlilik yoluyla kazanılan vatandaşlık için iptal şartları daha dar çerçevededir.

4.1. İptal Sebepleri

İptal kararlarının dayandırılabileceği olası sebepler şunlardır:

• Sahte evlilik: Vatandaşlık, evliliğin yalnızca vatandaşlık kazanmak amacıyla yapıldığının tespitiyle iptal edilir.
• İyi niyeti ortadan kaldıran haller: Evlenme sırasında gizlenen durumların ya da gerçek durumun sonradan ortaya çıkması (örneğin sahte belge kullanımı) iptal nedeni olabilir.
• Milli güvenlik / kamu düzeni açısından tehlike: Vatandaşlık verildikten sonra kişinin milli güvenliğe veya kamu düzenine zarar veren faaliyetlerinin ortaya çıkması, iptal sebebi sayılabilir.
• Yalan beyan, sahte belge kullanımı: Başvuru sırasında yapılan yalan beyanlar veya sahte belgeler, iptal gerekçesi oluşturabilir.
• Vatandaşlık kazandıktan sonra başka nedenlerin ortaya çıkması: Örneğin daha önce bilinmeyen bir suç ya da istihbarî hususların ortaya çıkması gibi durumlar.

4.2. İptal Usulü ve Etkisi

• Vatandaşlığın iptali kararı, idari işlem niteliğindedir.
• İptale ilişkin kararlar, işlem tarihinden itibaren hüküm ifade eder. Ancak iptal kararı, vatandaşlığı kazanma tarihinden iptal tarihi arasında yapılmış işlemleri geri alamaz (yani o sürede yapılan işlemler geçerlidir).
• Ayrıca, Türk vatandaşlığı kazanılmış ise iptal kararının eş ve çocuklara etkisi sınırlıdır: Evlilik yoluyla vatandaşlık kazanan kişi ile bu kişiden sonra doğan çocuk, karar iptal edilse bile vatandaşlıklarını kaybetmez (istisnalar hariç).
• İptal kararı alan kişi, otomatik olarak sınır dışı edilmez; yabancı statüsüne döner. Ancak bu süreçte göç ve ikamet hukuku düzenlemeleri devreye girer.

5. Vatandaşlık Başvurusunun Reddi ve İptal Davası

Vatandaşlık başvuru sürecinde ret kararı alma ihtimali yüksektir; bu durumda başvuru sahibinin itiraz ve dava yollarını bilmesi büyük önem taşır.

5.1. Red Kararına Karşı İtiraz

• Vatandaşlık başvurusunun reddine karşı, ret kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde, ilgili kuruma itiraz edilebilir.
• İtiraz başvurusu, idareyi yeniden değerlendirme yapmaya zorlar. İtirazın kabulü, ret kararının kaldırılması anlamına gelir.
• Ancak, itiraz yolu zorunlu değildir; doğrudan idare mahkemesinde iptal davası açmak mümkündür.
• İtiraz başvurusu, dava açma süresini durdurur; itirazın reddi veya işlem yapılmaması durumunda dava süresi tekrar işlemeye başlar.
• İtiraz usulü pratikte çok uygulanan bir yöntem değildir. Çünkü kararı veren kuruma kararını değiştirmesine yönelik bir eylemdir. Bu nedenle uygulamada itiraz usulü vakit kaybı anlamına gelir. Bunun yanı sıra itiraza yönelik verilen karar sonucun düzgün takip edilmemesi dava açma sürelerinin kaçırılmasına da neden olabilir.

5.2. İptal Davası

• Ret kararına karşı açılacak dava, idari işlemin iptali davasıdır.
• Dava ret kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde açılmalıdır.
• Görevli mahkeme Ankara  Mahkemeleri’dir (çünkü İçişleri Bakanlığı, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Ankaradadır. ).
• Dava dilekçesinde, ret kararının hukuka aykırılığı, idarenin takdir yetkisinin aşılması, eksik inceleme, mantıksız değerlendirme, belgelerin eksiksiz olmasına rağmen reddedilme gibi argümanlar ileri sürülebilir.
• Dava sürecinde idarenin ret gerekçeleri, soruşturma raporları, inceleme formları, emniyet/istihbarat incelemeleri mahkeme önünde incelenir.
• Mahkeme, ret kararını iptal edebilir ya da davayı reddedebilir.

5.3. Dava Safhasında Dikkat Edilecek Hususlar

• Sürelerin kaçırılması ciddi sonuç doğurur; ret kararının tebliğ tarihi destekleyici belgelerle tespit edilmeli.
• Dava dilekçesinde ret kararındaki usulsüzlükler, kamu düzeni ve güvenlik değerlendirmelerindeki eksiklikler, evliliğin samimiyeti üzerinde somut delillerle tartışılmalıdır.
• Mahkeme kararlarına karşı Bölge İdare Mahkemesi ve Danıştay nezdinde temyiz ya da istinaf yolları olabilir.
• Ret kararının idari inançlı kullanımı, somut gerekçelerle gerekçelendirilmiş olması önemlidir.

Evlilik Yoluyla Türk Vatandaşlığı – Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığı nedir?

Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığı, bir Türk vatandaşıyla en az 3 yıldır evli olan ve evliliği fiilen devam eden yabancı kişilerin belirli şartları taşıması hâlinde Türk vatandaşlığı kazanabilmesine imkân tanıyan bir yoldur.
Bu süreç, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 16. maddesi kapsamında düzenlenmiştir.

2. Evlilik vatandaşlık kazandırır mı?

Hayır. Türk vatandaşı ile evlenmek otomatik olarak vatandaşlık kazandırmaz.
Vatandaşlık için ayrıca İçişleri Bakanlığı’na başvuru yapılmalı, araştırma ve güvenlik soruşturması olumlu sonuçlanmalıdır.

3. Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığı için kaç yıl evli olmak gerekir?

Başvuru tarihinde eşlerin en az 3 yıldır evli olması gerekir.
Bu sürenin kesintisiz olması ve evliliğin hâlen devam etmesi gerekir. Fiilen birlikte yaşamayan çiftlerin başvurusu genellikle reddedilir.

4. Evliliğin geçerli sayılması için hangi şartlar aranır?

Evliliğin Türk hukukuna göre resmî evlilik olması gerekir.
Yalnızca dini nikâh, vatandaşlık kazanımı açısından geçerli değildir.
Yurt dışında yapılan evliliklerin ise konsolosluk veya nüfus müdürlüğüne tescil edilmesi şarttır.

5. Başvuru sırasında hangi belgeler istenir?

Genellikle şu belgeler talep edilir:

• Vatandaşlık başvuru formu
• Evlilik cüzdanı veya evlilik kayıt örneği
• Başvuru sahibinin pasaportu ve kimlik bilgileri
• Türk vatandaşı eşin nüfus kayıt örneği
• Ortak ikamet belgesi
• Biyometrik fotoğraf, sabıka kaydı, sağlık raporu
• İkamet izni (Türkiye’de yaşıyorsa)

6. Evlilik yoluyla vatandaşlık başvurusu nereden yapılır?

Başvurular Türkiye’de İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlükleri aracılığıyla yapılabilir.
Başvuru sırasında şahsen bulunmak gerekir; vekil aracılığıyla başvuru yapılamaz.

7. Evlilik yoluyla vatandaşlık başvurusu ne kadar sürede sonuçlanır?

Ortalama 1 – 2,5 yıl arasında sonuçlanır.
Bu süre, dosya yoğunluğuna, güvenlik soruşturmasına ve eksik evrak durumuna göre uzayabilir.
Bazı durumlarda süreç 3 yılı bile bulabilir.

8. Evliliğin sahte olduğu anlaşılırsa ne olur?

Eğer evliliğin yalnızca vatandaşlık kazanmak amacıyla yapıldığı tespit edilirse, başvuru reddedilir.
Vatandaşlık verilmiş olsa dahi, sonradan yapılan incelemelerde evliliğin sahte olduğu anlaşılırsa vatandaşlık iptal edilir.

9. Vatandaşlık kazanıldıktan sonra boşanma olursa Türk vatandaşlığı kaybedilir mi?

Hayır. Vatandaşlık kazanıldıktan sonra boşanmak vatandaşlığı ortadan kaldırmaz.
Çünkü vatandaşlık artık kazanılmış bir haktır.
Ancak boşanma sonrası yapılan şikâyetler veya incelemelerde başlangıçta sahte evlilik olduğu tespit edilirse iptal gündeme gelebilir.

10. Evlilik geçersiz (butlan) sayılırsa vatandaşlık iptal edilir mi?

Evet, eğer mahkeme evliliğin baştan itibaren geçersiz olduğuna karar verirse vatandaşlık da iptal edilebilir.
Ancak kişi evliliğin geçersiz olduğunu bilmeden, iyi niyetle evlenmişse vatandaşlığı korunabilir.

11. Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığının iptal edilme sebepleri nelerdir?

• Evliliğin sahte olduğunun tespiti
• Yalan beyan veya sahte belge kullanılması
• Kamu düzeni veya milli güvenliğe aykırı davranışlar
• Evliliğin gerçek birlikteliğe dayanmadığının anlaşılması
  Bu hallerde İçişleri Bakanlığı, vatandaşlığı iptal etme yetkisine sahiptir.

12. Vatandaşlık iptal edilirse kişi sınır dışı edilir mi?

Vatandaşlığı iptal edilen kişi otomatik olarak sınır dışı edilmez.
Ancak artık “yabancı” statüsüne geçtiği için ikamet izni yoksa deport veya idari gözetim riski doğabilir.
Bu nedenle iptal sonrası ikamet veya dava süreciyle statü korunmalıdır.

13. Vatandaşlık başvurum reddedilirse ne yapabilirim?

Red kararına karşı iki yol vardır:

1. İdari itiraz: Tebliğden itibaren 60 gün içinde yapılır.
2. İptal davası: Ret kararının iptali için Ankara  Mahkemesi’nde 60 gün içinde dava açılabilir.
    

14. Vatandaşlık başvurusunun reddi halinde dava açma süresi nedir?

Ret kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde Ankara mahkemesinde dava açılmalıdır.
Süre kaçırılırsa dava reddedilir; bu nedenle tebliğ tarihinin belgeyle ispatı önemlidir.

15. Evlilik yoluyla vatandaşlık iptaline karşı hangi dava açılır?

Vatandaşlığın iptali kararı, idari işlem niteliğindedir.
Dolayısıyla kişi, karara karşı Ankara Mahkemesi’nde iptal davası açabilir.
Yetkili mahkeme genellikle Ankara’dadır (İçişleri Bakanlığı merkez idaresi olduğu için).

16. Vatandaşlık iptal davası ne kadar sürer?

Davanın süresi değişmekle birlikte ortalama 8 ay ile 1,5 yıl arasında sonuçlanmaktadır.
İstinaf ve temyiz aşamaları da eklenirse toplam süre 2 yılı bulabilir.

17. Evlilik yoluyla Türk vatandaşlığı kazananların çocukları da vatandaş olur mu?

Evet. Evlilik devam ederken doğan çocuklar, Türk vatandaşı sayılır.
Ancak vatandaşlık iptal edilirse bu çocukların durumu ayrı değerlendirilir; genellikle çocukların vatandaşlığı korunur.

18. Türk vatandaşı eşin ölümü halinde başvuru yapılabilir mi?

Eğer evlilik devam ederken Türk vatandaşı eş vefat etmişse, evlilik en az 3 yıl sürdüyse, kişi iyi niyetli evlilik nedeniyle başvuru hakkını kaybetmez.
Bu durumda da Türk vatandaşlığı kazanılabilir.

19. Vatandaşlık iptal edilirse yeniden başvuru yapılabilir mi?

Evet, ancak iptal nedeni ortadan kalkmış olmalı.
Örneğin sahte evlilik veya sahte belge nedeniyle iptal edilmişse, yeniden başvuru yapmadan önce bu durumun düzeltilmesi ve yeni deliller sunulması gerekir.

20. Evlilik yoluyla vatandaşlık almak isteyenler nelere dikkat etmelidir?

• Evliliğin gerçek birlikteliğe dayanması
• Ortak yaşamın belgelerle kanıtlanması
• İkamet izinlerinin kesintisiz devam etmesi
• Sabıka kaydının temiz olması
• Başvurunun zamanında ve eksiksiz yapılması
  Bu unsurlar sürecin olumlu sonuçlanması açısından hayati önem taşır.