5 Yıl İkamet Yoluyla Türk Vatandaşlığı: Şartlar, Süreç, Red ve İptal Davaları

Giriş

Türkiye’de uzun süreli ikamet eden yabancılar için “ikamet yoluyla vatandaşlık” imkânı, birçok kişi için hedef haline gelmiştir. Ancak, başvuru süreci oldukça detaylı şartlara bağlıdır ve başvuru reddedildiğinde iptal davası ya da itiraz yolları gündeme gelmektedir. Bu yazıda:

1. İkamet yoluyla Türk vatandaşlığı kazanma şartlarını
2. Başvuru sürecini
3. Reddedilme durumunda itiraz ve dava süreçlerini
4. Vatandaşlık kazanma kararının iptali olasılıklarını
5. Pratik tavsiyeleri

bir arada inceleyeceğiz.

1. Hukuki Dayanak ve Yöntem

Türk vatandaşlığına geçiş genel olarak 5901 sayılı Türk Vatandaşlık Kanunu ve ilgili yönetmelikler ile düzenlenmiştir. Bu kanunda hem doğrudan kazanma yolları hem de kazanılmış vatandaşlığın iptali hâlleri yer alır.

“İkamet yoluyla vatandaşlık” terimi, genellikle yabancının Türkiye’de belli şartlarla uzun süre ikamet etmiş olması şartının yerine getirilmesi ve ardından vatandaşlığa başvuru hakkı kazanması anlamında kullanılır.

Bu kavramla, yabancının belirli süredir Türkiye’de yasal olarak (yasal ikamet izniyle) bulunması ve diğer şartları sağlaması halinde, vatandaşlık hakkı elde etmesi kastedilir.

2. İkamet Yoluyla Vatandaşlık Şartları

“İkamet yoluyla vatandaşlık” başvurusu için aranan şartlar, ilgili mevzuatta ve içtihadî uygulamalarda detaylandırılmıştır. Aşağıda genel şartlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar yer almaktadır:

Şart	Açıklama / Notlar
Erginlik ve ayırt etme gücü	Başvuru sahibi reşit olmalı, kendi ülkesindeki hukuk açısından ayırt etme gücüne sahip sayılmalıdır.
Süre ve kesintisizlik	Genellikle 5 yıl ikamet şartı aranır. Bu süre, başvuru tarihinde geriye dönük olarak hesaplanır.
İkametin yasal olması	Bu 5 yıl boyunca geçersiz ikamet statüleri ya da vizeyle kalma süreleri hesaba katılmaz.
İkametin kesintisiz olması	5 yıl içerisinde toplam belirli bir süreden çok yurtdışında kalma (örneğin 12 ayı aşmama gibi) sınırlaması vardır
Yerleşme niyeti göstergesi	Türkiye’ye yerleşme niyeti olmalı — örneğin taşınmaz edinme, iş kurma, yatırımlar ya da istikrarlı meslek / gelir edinme türünden davranışlar.
Genel sağlık durumu	Hayati tehlike oluşturan bulaşıcı hastalık gibi sağlık engelleri olmamalıdır.
Ahlaki durum / adli sicil	Suç işlememiş olma, kamu düzeni açısından tehdit unsuru oluşturmama şartı aranır.
Türkçeyi yeterince konuşabilme	Toplumsal yaşama katılabilecek düzeyde Türkçe bilgisi aranır.
Geçim şartı	Başvuru sahibi ve bağımlı kişilerin geçimini sağlayacak gelire sahip olması gerekir.
Milli güvenlik / kamu düzeni engeli olmama	Terör, uyuşturucu, sınır dışı edilme gibi durumlar vatandaşlık başvurusuna engel teşkil eder.

3. Başvuru Süreci

Aşağıda, ikamet yoluyla vatandaşlık başvurusunun tipik aşamalarını bulabilirsin:

1. Şartların karşılanması
   Başvuru öncesinde, yukarıda sayılan şartların somut olarak sağlanıp sağlanmadığını kontrol edilmesi gerek. Eksik ya da tartışmalı durumlar varsa, bunları belgelemek önemlidir.
2. Başvuru mercii
   Vatandaşlık başvurusu genellikle Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü aracılığıyla yapılır. Bazı durumlarda İçişleri Bakanlığı’na bağlı birimler sürece müdahil olabilir.
3. Gerekli belgelerin hazırlanması
   Nüfus kayıt örneği, ikamet izni belgeleri, sağlık raporu, adli sicil kaydı, gelir belgesi, Türkçe bilgisi belgesi, yerleşme niyetini gösteren belgeler gibi evrakların tam ve eksiksiz olması gerekir.
4. İnceleme ve değerlendirme
   Başvuru dosyası incelenir, ilgili birimler (örneğin güvenlik birimleri, adli sicil kayıtları) kontrol edilir. Başvuru sahibine mülakat yapılabilir.
5. Karar ve tebliğ
   Başvuru kabul ya da reddedilir. Karar yazılı şekilde başvuru sahibine tebliğ edilir.
6. Vatandaşlık belgesi / yemin
   Karar olumlu ise kişi Türk vatandaşlığına geçirilir.

Süreler

• Başvurunun değerlendirilmesi süresi: Normal şartlarda uzun sürebilir; işlem yoğunluğu, dosya eksiklikleri ve güvenlik incelemeleri nedeniyle 1–3 yıl kadar sürebilmektedir.
• Karar tebliğinden itibaren hukuki yollar için süreler başlamaktadır.

4. Başvuru Reddedilirse Ne Yapılır? (İtiraz ve İptal Davası)

Vatandaşlık başvurusunun reddedilmesi hali, idari işlem niteliğindedir ve hukuka aykırılık iddiasıyla yargı denetimine tabidir. Ret kararına karşı kullanılabilecek hukuk yolları şunlardır:

A. İdari İtiraz (Müracaat Etme)

• Ret kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’ne ya da ilgili makama düzeltme talebiyle itiraz edilebilir.
• İtiraz başvurusu, idarenin hatalı değerlendirmesini yeniden gözden geçirmesi imkânı doğurur.
• İtiraz süreci, dava açma süresini durdurur; ancak, idarenin itirazı kabul etmeyip ret cevabı vermesi hâlinde 60 günlük dava süresi, cevabın tebliğinden itibaren işlemeye devam eder.
• İtiraz mahkeme değil, idari makam tarafından değerlendirilir.

B. İptal Davası

Ret kararına karşı en güçlü hukuki yol, ilgili mahkemede  dava açmaktır.

• Dava tipi: Vatandaşlık başvurusunun reddine ilişkin idari işlemin iptali talep edilir.
• Süre: Ret kararının ilgilisine tebliğinden itibaren 60 gün içinde dava açılmalıdır. Sürenin geçirilmesi hâlinde dava reddedilir.
• Dava dilekçesinde bulunması gereken hususlar:
  1. Başvuru sahibinin kimlik bilgileri
  2. Ret kararının tarih, sayısı, tebliğ tarihi
  3. Ret kararına karşı iptal talebi
  4. Ret kararının hukuka aykırılığına dair gerekçeler (şartları sağlamış olma, yanlış değerlendirme, usul eksiklikleri vs.)
  5. Dayanaklar ve deliller
  6. Yürütmenin durdurulması talebi (kararın geçici olarak uygulanmaması isteği)
  7. Ücret ve harç bilgileri
• Yürütmenin durdurulması talebi: Dilekçeyle beraber talep edilebilir. Kabul edilirse, dava sonuçlanana kadar ret işlemi geçici olarak durdurulur.
• Dava süreci: İdare, ret kararına ilişkin savunma ve dayanaklarını dosyaya sunar; başvuru sahibi de savunma yapar; gerekirse duruşma yapılır ve mahkeme karar verir.
• Eğer mahkeme ret kararını hukuka aykırı bulursa, iptal kararı verir ve idare kararı yeniden değerlendirmek zorunda kalır.
• Dava süresi: Yaklaşık 8- 12  ay sürmektedir, ancak dosyanın içeriğine, idarenin savunmasına ve mahkeme iş yüküne bağlı olarak süreç daha uzun da sürebilir.

Örnek

Örneğin, yabancı uyruklu biri 5 yıllık ikamet şartını tamamladığını iddia ederek vatandaşlık başvurusu yapar. Ancak başvuru “geçim şartı sağlanmamıştır” gerekçesiyle reddedilir. Bu kişi ret kararı kendisine tebliğ edildikten 45 gün sonra idareye itiraz edebilir. İtiraz reddedildiğinde kalan 15 gün içinde mahkemene iptal davası açmalıdır. Dava dilekçesinde, 5 yıllık yasal ikamet süresinin hesaplanması, gelir belgeleri, Türkçe bilgisi gibi unsurlar detaylı şekilde anlatılmalı ve delillerle desteklenmelidir. Ayrıca yürütmenin durdurulması talebi yapılabilir.

              Pratikte itiraz usulü uygulanmamaktadır. Kararı veren makama itiraz edilmesi sonucunda karar çoğunlukla değişmemektedir. Bu durum vakit kaybına neden olmaktadır. Aynı zamanda dava sürelerinin de kaçmasına neden olduğu durumlar vardır.

5. Vatandaşlık Kararının İptali (Eğer Vatandaşlık Verildiyse)

İkamet yoluyla vatandaşlık başvurusu olumlu sonuçlanmış ve kişi Türk vatandaşlığı kazanmışsa, bu karara karşı iptal ihtimali de vardır. Türk Vatandaşlık Kanunu’nun 31. maddesinde bu durum düzenlenmiştir.

İptal Nedeni

Vatandaşlık kazanma kararı, yalan beyan veya vatandaşlığa alınmaya esas teşkil eden önemli hususların gizlenmesi nedeniyle verildiyse, devlet yetkili makam tarafından bu vatandaşlık kararı iptal edilebilir.

Örneğin:

• Başvuru sahibi mal varlığını ya da diğer gelir kaynaklarını gizlemişse
• Suç sabıka durumu gözardı edilmiş ya da yanlış beyan edilmişse
• Diğer kriterleri sağlamadığı halde sahte belgeyle başvuruda bulunmuşsa

gibi durumlar iptal sebebi olabilir.

Süre Sınırlaması Var mı?

5901 sayılı Kanun’da bu iptale dair mahkeme ya da merciin belirli bir süre ile sınırlanmaması öngörülmüştür. Yani vatandaşlık kazanıldıktan sonra uzun yıllar geçse bile, “yanlış beyan” veya “gizlenen husus” tespiti yapılırsa, vatandaşlık kararı iptal edilebilir. Bu, idare lehine istikrar ilkesine aykırılık gibi bazı tartışmalara da konu olmuştur.

Dava Yolu

Vatandaşlık kararının iptali, idari işlem niteliğindedir. Bu nedenle:

• İptal kararı için yetkili makamın kararını beklemek gerekir.
• Kararın tebliği alındıktan sonra, kararın iptali için ilgili mahkemede dava açılmalıdır.
• Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün Ankara’da olması nedeniyle genellikle dava Ankara’da bulunan mahkemelerde görülür.

6. Pratik Tavsiyeler ve Riskler

• Detaylı belge kontrolü : Başvuru dosyasında herhangi bir eksik belge veya tutarsız beyan, ret kararına neden olur.
• Gelir / geçim belgesi sağlam ve güvenilir olmalı: Banka kayıtları, vergi belgeleri, kira sözleşmeleri gibi belgeler sunulmalı.
• Türkçeyi gösterebilecek belge sunmalısın: Eğitim belgesi, kurs belgesi veya sınav sonucu gibi.
• Yerleşme niyeti davranışları: İş kurma, taşınmaz mal edinme gibi somut eylemler dosyaya eklenmeli.
• Ret kararının gerekçesini iyi analiz et: Hangi şart tamamlanmamış, idarenin değerlendirme hataları neler, bunları itiraz/davada çürütmek gerekir.
• Hukuki destek al: İdari yargı usulleri çok teknik ve süreler kısa olduğu için bir idare hukuku avukatından yardım almak büyük fark yaratır. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Ankara’da olduğu için dava genellikle Ankara’da açılması gerekir. Bu nedenle Ankara’da bulunan avukatlardan destek almanı öneririz.
• Dava ve itiraz sürelerini kaçırma: Süreler hak düşürücüdür; 60 gün içinde hareket etmezsen hak kaybı yaşanır.
• Davada yürütmenin durdurma talebi mutlaka dilekçeye eklenmeli; aksi halde vatandaşlık reddi kararı uygulanabilir.

7. Özet / Sonuç

• “İkamet yoluyla vatandaşlık” imkânı, yabancılar için uzun vadeli bir hedef olabilir, ancak bir dizi şartın eksiksiz olarak sağlanması gerekir.
• Başvuru reddedildiğinde, idari itiraz ve ardından iptal davası açmak mümkündür; süreler kaçarsa bir daha dava açılamaz.
• Vatandaşlık kararının yanlış beyanla verilmiş olması hâlinde, çok yıllar geçse bile iptal kararı verilebilir.
• Bu süreçlerde dikkatli planlama, belge temini ve hukuki destek çok önemlidir.

İkamet Yoluyla Türk Vatandaşlığı – Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. İkamet yoluyla Türk vatandaşlığı nedir?

İkamet yoluyla Türk vatandaşlığı, Türkiye’de belirli bir süre kesintisiz ve yasal şekilde yaşayan yabancıların, belirli şartları yerine getirmeleri halinde Türk vatandaşlığına geçebilmelerini sağlayan yoldur. Bu süreç, 5901 sayılı Türk Vatandaşlık Kanunu’nun 11. maddesi ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde yürütülür.
Yani bu yöntem, doğum, evlilik ya da yatırım yoluyla değil, uzun süreli ikamet ve yerleşme niyeti üzerinden vatandaşlık kazanma sürecidir.

2. Kaç yıl Türkiye’de ikamet etmek vatandaşlık hakkı verir?

Genel kural olarak, başvuru tarihinden geriye doğru kesintisiz 5 yıl boyunca Türkiye’de yasal olarak ikamet etmiş olmak gerekir.
Bu süre içinde yabancının Türkiye dışına çıkışları toplamda 12 ayı geçmemelidir; aksi takdirde “kesintisiz ikamet” şartı bozulur.
Ancak, evlilik, Türk köken, istisnai vatandaşlık veya yatırım gibi özel durumlarda bu süre daha kısa olabilir.

3. Hangi ikamet izinleri bu 5 yıllık sürede geçerli sayılır?

Yalnızca yasal ve geçerli ikamet izinleri hesaba katılır.
Öğrenci ikamet izni veya kısa dönem ikamet izni (örneğin taşınmaz mal sahibi ikameti) süreleri dahil edilebilir, ancak vizeyle geçirilen süreler, uluslararası koruma ya da idari gözetim süreleri vatandaşlık hesabına katılmaz.
Ayrıca, başvurudan önceki dönemde ikamet izni sürelerinde kesinti varsa, Göç İdaresi bu süreleri dikkate almayabilir.

4. Başvuru için hangi belgeler gerekir?

Genellikle aşağıdaki belgeler istenir:

• Başvuru formu (vatandaşlık başvuru dilekçesi)
• Pasaport ve noter onaylı Türkçe tercümesi
• Doğum belgesi
• İkamet izni kartı ve geçmiş ikamet izinleri
• Adli sicil belgesi (hem Türkiye’den hem vatandaşı olunan ülkeden)
• Gelir veya geçim kaynağını gösteren belgeler
• Sağlık raporu
• Türkçe bildiğine dair belge veya mülakat sonucu
• 2 adet biyometrik fotoğraf

Belgelerin güncel ve resmi onaylı olması gerekir. Eksik belge başvurunun reddine neden olabilir.

5. Vatandaşlık başvurusu nasıl ve nereye yapılır?

Başvurular İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü’ne şahsen yapılır.
Dosya incelemesi tamamlandıktan sonra, İçişleri Bakanlığı tarafından değerlendirilir ve güvenlik birimlerinden bilgi alınır.
Başvuru sahibi, süreçte mülakat veya inceleme çağrısı alabilir.
Tüm aşamalar “vatandaşlık başvuru takip sistemi” üzerinden online izlenebilir.
Başvuru süresi, başvuru yoğunluğu ve güvenlik incelemelerine bağlı olarak 6 ay ila 3 yıl arasında değişebilir.

6. Vatandaşlık başvurum reddedilirse ne yapabilirim?

Ret kararı idari niteliktedir, dolayısıyla hukuki olarak itiraz ve iptal davası yolları açıktır.
Öncelikle, kararın tebliğinden itibaren 60 gün içinde idareye itiraz edebilirsin. Ancak bu vakit kaybı olduğu gibi dava açma sürelerinin de kaçmasına neden olabilir. Uygulamada pek önermemekteyiz.
İtiraz reddedilirse veya süresi içinde cevap verilmezse, yine 60 gün içinde ilgili mahkemede iptal davası açabilirsin.
Bu davada, şartları sağladığını belgeleyebilir, idarenin değerlendirme hatalarını veya usul eksikliklerini öne sürebilirsin.
Dava sürecinde “yürütmenin durdurulması” talebiyle, kararın geçici olarak uygulanmamasını da isteyebilirsin.

7. Vatandaşlık kazandıktan sonra iptal edilmesi mümkün mü?

Evet, mümkündür.
Türk Vatandaşlık Kanunu’nun 31. maddesine göre, vatandaşlığın hile, sahte belge, yanlış beyan veya gizlenen bilgiyle kazanıldığının sonradan tespiti halinde, İçişleri Bakanlığı kararıyla vatandaşlık iptal edilebilir.
Bu durumda kişi “hiç vatandaşlık kazanmamış sayılır” ve kimliği iptal edilir.
Ancak iptal edilen kişi, karara karşı ilgili mahkemede iptal davası açabilir. Bu dava, genellikle Ankara Mahkemelerinde görülür.

8. Vatandaşlık iptali aile üyelerini de etkiler mi?

Kural olarak, vatandaşlığı iptal edilen kişinin bu statüsü otomatik olarak eşine veya çocuklarına geçmez.
Ancak, aile üyeleri de aynı yanlış beyan veya sahte belge sürecine dahil olmuşlarsa, onlar hakkında da ayrıca iptal kararı alınabilir.
Örneğin, aile birleşimiyle vatandaşlık kazanan eşin vatandaşlığı, sadece bağımsız ve hukuki dayanağı varsa iptal edilir.

9. Türk vatandaşlığı kazanıldığında önceki vatandaşlık sona erer mi?

Bu, kişinin kendi ülkesinin hukukuna bağlıdır.
Türkiye, çifte vatandaşlığa (dual nationality) izin verir; yani Türk vatandaşlığı kazanan kişi, kendi ülkesinin vatandaşlığından çıkmak zorunda değildir.
Ancak bazı ülkeler (örneğin Almanya veya Hollanda) kendi vatandaşının başka ülke vatandaşlığı almasını yasaklamaktadır.
Bu nedenle, kişinin kendi ülkesinin mevzuatını da kontrol etmesi gerekir.

10. Dava açmadan önce profesyonel hukuki destek almak neden önemlidir?

Vatandaşlık başvurusu reddi veya iptal davası süreçleri, idari yargılama ve süre hesapları açısından teknik bilgi gerektirir.
Eksik veya yanlış sürede yapılan başvurular “usulden reddedilir.”
Ayrıca, davada ileri sürülecek delillerin sıralaması ve gerekçelendirilmesi (örneğin yerleşme niyeti, gelir belgeleri, ikamet kesintisi) profesyonel hazırlık gerektirir.
Bu nedenle bir yabancılar hukuku avukatı veya idare hukuku avukatı desteği almak, davanın başarılı olma ihtimalini artırır.

11. Vatandaşlık reddine karşı açılan davalar ne kadar sürer?

Bu davaları ortalama 6 ay ile 12 ay arasında sonuçlanır.
Ancak mahkemenin iş yoğunluğuna, idarenin savunmasına ve bilirkişi incelemelerine göre bu süre uzayabilir.
Dava sonunda mahkeme vatandaşlık başvurusunun reddini iptal ederse, idare kararı yeniden değerlendirmek ve gerekirse vatandaşlık vermek zorundadır.

12. Vatandaşlık başvurusunda en sık yapılan hatalar nelerdir?

• Eksik veya yanlış belge sunmak
• İkamet sürelerinde kesinti olması
• Gelir / geçim kaynağını kanıtlayamamak
• Türkçe dil bilgisini göstermemek
• Başvuru formlarında hatalı bilgi beyanı
• Red kararına karşı dava süresini kaçırmak
  Bu hatalardan kaçınmak, hem başvurunun kabul edilme ihtimalini hem de olası dava sürecinde hak arama şansını artırır.

 Sonuç

İkamet yoluyla Türk vatandaşlığı, doğru yürütülen bir süreçle kalıcı bir statü kazandırır.
Ancak red veya iptal durumlarında hızlı, belgeli ve profesyonel hukuki adımlar atmak gerekir.
Her aşamada doğru yönlendirme almak, hem idari itiraz hem de iptal davası aşamasında belirleyici olur.