Türkiye, son yıllarda hem Orta Doğu hem de Asya ve Afrika ülkelerinden yoğun göç alan bir ülkedir. Bu süreçte birçok yabancı uyruklu kişi Türkiye’de yasal veya izinsiz şekilde çalışmaktadır.
Ancak çalışma süresi sonunda ücretlerini alamayan, haksız şekilde işten çıkarılan ya da fazla mesai ücretleri ödenmeyen yabancılar açısından işçilik alacakları davaları gündeme gelmektedir.
Bu yazıda, yabancı uyruklu işçilerin Türkiye’deki yasal hakları, çalışma izinleri, alacak kalemleri ve dava süreçleri adım adım açıklanmıştır.
Yabancıların Türkiye’de çalışması, 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) çerçevesinde düzenlenmiştir.
Bir yabancı Türkiye’de çalışma izni almadan çalıştırılamaz. Ancak fiilen çalışmış olması halinde, iş hukukundan doğan hakları (ücret, fazla mesai, ihbar, kıdem tazminatı vs.) ortadan kalkmaz.
“Çalışma izni olmaksızın çalışan yabancının işçilik alacakları, Türk iş hukukuna tabidir. Çalışmanın yasadışı olması, işçinin emeğinin karşılığını talep etmesini engellemez.”
Türkiye’de çalışan yabancı uyruklu kişiler, Türk vatandaşlarıyla aynı iş hukukuna tabidir. 4857 sayılı İş Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, ve ilgili yönetmelikler yabancı işçilerin de işçilik alacaklarını düzenler.
Çalışma izni bulunsun veya bulunmasın, fiilen çalışıldığı ispatlandığı sürece aşağıdaki tüm alacak hakları talep edilebilir.
Yasal Dayanak: 1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükteki 14. maddesi
Yabancı işçiler, en az bir yıl aynı işyerinde kesintisiz çalışmış ve iş sözleşmesi işveren tarafından haklı neden olmaksızın feshedilmişse kıdem tazminatı hakkı kazanırlar.
“Yabancı uyruklu işçinin çalışma izni olmasa dahi, fiilen bir yıldan fazla çalışmış ve haksız şekilde işten çıkarılmış olması durumunda kıdem tazminatı hakkı doğar.”
Not: Türkiye’de yasal çalışmayan yani kaçak şekilde çalışan yabancı uyruklu kişilerin çalışma- işçilik hakları için şu blogumuza bakınız.
https://www.avkubrakeles.com/kacak-calisan-yabancilarin-iscilik-alacaklari-turkiyede-yabanci-isci-haklari
Yasal Dayanak: 4857 sayılı İş Kanunu m.17
İşveren, iş sözleşmesini feshetmeden önce belirli süre öncesinden ihbar bildiriminde bulunmak zorundadır. Bildirim yapılmadan işten çıkarılan yabancılar, ihbar tazminatı talep edebilir.
İhbar süreleri:
Bu sürelerin ücreti ödenmeden yapılan fesihlerde işveren ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür.
Yasal Dayanak: İş Kanunu m.41
Yabancı işçilerin de haftalık 45 saati aşan çalışmalarında fazla mesai hakkı vardır.
“Yabancı uyruklu işçinin fazla mesai yaptığını tanık beyanı ve yazışmalarla ispatlaması yeterlidir; çalışma izninin bulunmaması alacak hakkını ortadan kaldırmaz.”
Yasal Dayanak: İş Kanunu m.47
Yabancı işçiler, ulusal bayram (ör. 29 Ekim, 23 Nisan) ve resmi tatil günlerinde çalıştırılmışlarsa, ayrıca 1 günlük ücret talep edebilirler.
Yasal Dayanak: İş Kanunu m.53–60
Bir yılını dolduran her işçi, yabancı olsun olmasın, yıllık izin hakkı kazanır.
Bu hak paraya çevrilemez; ancak iş sözleşmesi sona erdiğinde kullanılmayan yıllık izinler ücret olarak ödenir.
Kullanılmamış izin süresine göre hesaplama:
Yasal Dayanak: İş Kanunu m.32
Ücret, işçinin emeğinin karşılığıdır ve yabancı işçiler bakımından da aynı koruma geçerlidir.
İşverenin, ücreti en geç 1 ay içinde ödemesi zorunludur.
Maaş ödemesi yapılmazsa işçi:
Kaçak çalışan yabancılarda dahi, ücret ödemesi yapılmamışsa bu alacak talep edilebilir; çünkü emeğin karşılığı “sebepsiz zenginleşme” hükümleriyle dahi korunur.
Yasal Dayanak: İş Kanunu m.46
Yabancı işçiler haftada en az bir gün (24 saat) kesintisiz dinlenme hakkına sahiptir.
Eğer işveren bu günü kullandırmamış veya o günde de çalıştırmışsa, bir günlük ek ücret ödemelidir.
Örnek: Pazar günü çalıştırılan işçiye, o günün karşılığında ayrıca 1 günlük ücret ödenir.
Yasal Dayanak: İş Kanunu m.18–21
Yabancı işçiler de iş güvencesi kapsamında işe iade davası açabilir.
Şartlar:
Mahkeme feshi geçersiz sayarsa işveren:
Yabancı işçi sınır dışı edilmişse, vekaletname ile avukatı işe iade davasını Türkiye’de yürütebilir.
|
Alacak Türü |
Dayanak Madde |
Şart |
Zamanaşımı |
Açıklama |
|
Kıdem Tazminatı |
1475/14 |
1 yıl çalışma, haksız fesih |
10 yıl |
Her yıl için 30 günlük ücret |
|
İhbar Tazminatı |
4857/17 |
Bildirimsiz fesih |
10 yıl |
Süreye göre 2–8 hafta ücreti |
|
Fazla Mesai |
4857/41 |
45 saati aşan çalışma |
5 yıl |
%50 zamlı ücret |
|
UBGT |
4857/47 |
Tatilde çalışma |
5 yıl |
1 günlük ek ücret |
|
Yıllık İzin |
4857/53 |
1 yıl dolması |
5 yıl |
Kullanılmayan izin ücreti |
|
Ücret Alacağı |
4857/32 |
Ödenmemiş maaş |
5 yıl |
Faizli olarak talep edilir |
|
Hafta Tatili |
4857/46 |
7 gün içinde 1 gün dinlenme |
5 yıl |
Tatilde çalışmaya ek ücret |
|
İşe İade |
4857/18 |
6 ay + 30 işçi |
1 ay (fesih sonrası) |
Geçersiz fesihte dava hakkı |
Çalışma izni olan yabancılar bakımından süreç, Türk işçileriyle aynıdır:
Çalışma izni olmayan bir yabancının durumu özel olarak değerlendirilir.
Bu kişiler, çalışma izni almadan çalıştırılsalar bile, fiilen çalıştıklarını ispatladıkları takdirde işçilik alacaklarını bir kısmını talep edebilirler.
Ancak bu durumda, işveren ve işçi ayrıca idari para cezası ile karşı karşıya kalır (4817 s. Kanun, m.21).
Bu konudaki blog yazımız:
https://www.avkubrakeles.com/kacak-calisan-yabancilarin-iscilik-alacaklari-turkiyede-yabanci-isci-haklari
Yabancı işçiler genellikle SGK kaydı veya yazılı sözleşme olmadan çalıştırıldıkları için, tanık delili büyük önem taşır.
Ayrıca şu deliller de kullanılabilir:
İzinsiz yabancı işçi çalıştıran işveren:
1- Türkiye’de çalışan yabancı işçiler işçilik alacakları talep edebilir mi?
Evet. Türkiye’de fiilen çalışan tüm yabancı uyruklu kişiler, Türk iş mevzuatına tabidir.
Çalışma izni olsa da olmasa da, çalıştığını ispatlayan yabancı işçi, ücret, fazla mesai, izin ve diğer alacaklarını işvereninden talep edebilir. Ancak bu konuda mahkemelerde farklı görüş ayrılıkları vardır. Çalışma izni olmayan yabancı uyruklu kişilerin hakları konusunda şu blogumuzu okuyunuz.
https://www.avkubrakeles.com/kacak-calisan-yabancilarin-iscilik-alacaklari-turkiyede-yabanci-isci-haklari
2- Çalışma izni olmayan (kaçak çalışan) yabancı işçi dava açabilir mi?
Evet, ancak fark şu şekildedir:
Çalışma izni olmayan yabancı, iş sözleşmesine dayalı kıdem ve ihbar tazminatını doğrudan talep edemez.
Ancak Yargıtay’ın hakkaniyet ilkesine dayalı kararlarına göre, fiilen çalıştığını ispatladığında,
ücret, fazla mesai, tatil alacakları ve bazen “kıdem benzeri tazminatlar” hakkaniyet gereği hüküm altına alınabilir.
Yani çalışma izni olmasa bile, emeğin karşılığı korunur. Ancak mahkemeler arasında farklı görüşler olduğu unutulmamalıdır.
3- Çalışma izni olmayan yabancı işçinin işvereni cezalandırılır mı?
Evet. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 23. maddesi uyarınca,
çalışma izni olmadan yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için idari para cezası uygulanır.
2025 yılı için bu ceza tutarı yaklaşık 44.000 TL civarındadır.
Ayrıca SGK primlerinin yatırılmaması halinde SGK idari yaptırımları ve vergi cezaları da uygulanabilir.
4- Yabancı işçi sınır dışı edildiyse (deport) Türkiye’de dava açabilir mi?
Evet. Yabancı kişi Türkiye’den ayrılmış veya sınır dışı edilmiş olsa bile,
noter onaylı ve apostilli vekaletname vererek avukatı aracılığıyla Türkiye’de dava açabilir.
Vekaletname tercümesi ve apostil onayı uluslararası geçerlilik sağlar.
5- Yabancı işçi hangi alacakları talep edebilir?
Yabancı uyruklu işçiler aşağıdaki alacakları talep edebilirler:
6- İşveren “çalışma iznin yok” diyerek ödeme yapmazsa ne olur?
Bu savunma hukuken geçerli değildir.
Yargıtay kararlarına göre, çalışma izninin bulunmaması, işçinin emeğinin karşılığını ortadan kaldırmaz.
Bu durumda mahkeme, fiili çalışma süresini dikkate alarak ücret ve diğer alacakları belirler.
Ayrıca işverenin cezai sorumluluğu doğar. Ancak konuyla ilgili önemli birkaç hususun olduğu unutulmamalıdır. Bu hususların tespiti avukatınız aracılığıyla irdelenerek ortaya konur.
7- Yabancı işçi hangi mahkemede dava açar?
Yetkili mahkeme işin fiilen yapıldığı yer mahkemesidir.
Yabancı işçi Türkiye’de değilse, vekili yani avukatı aracılığıyla dava açabilir.
8- İşçilik alacağı davası açmadan önce arabuluculuk zorunlu mu?
Evet. 7036 sayılı Kanun gereğince, işçilik alacakları ve tazminat talepleri için
dava öncesi arabuluculuk başvurusu zorunludur.
Anlaşma sağlanmazsa arabulucunun düzenlediği son tutanak ile dava açılır.
9- Arabuluculuk sürecine yabancı işçi şahsen katılmak zorunda mı?
Hayır.
Yabancı işçi ister Türkiye’de olsun ister yurtdışında, avukat tayin ederek arabuluculuk görüşmelerine
avukatı aracılığıyla katılabilir.
10- Yabancı işçinin işçilik davasında hangi deliller kullanılır?
11- İşçilik alacağı davasında zamanaşımı süresi nedir?
12- İşe iade davası yabancılar için de geçerli mi?
Evet.
Yabancı işçi, işyerinde en az 6 ay çalışmış ve işveren 30’dan fazla işçi çalıştırıyorsa,
geçerli sebep olmadan feshedilen sözleşmeler için işe iade davası açabilir.
İşveren işçiyi geri almazsa, 4 ila 8 aylık ücret tutarında tazminat öder.
13- İşveren maaşları elden ödüyorsa ispat nasıl yapılır?
Maaş bordrosu veya banka kaydı olmasa bile, tanık anlatımı,
işyerine ait yazışmalar, WhatsApp mesajları, hatta fotoğraflar delil olarak değerlendirilebilir.
Yargıtay uygulamasında “fiili çalışma” ve “tanıkla ispat” sıkça kabul edilmektedir. Ancak delillerin güvenirliğini yitirmemesi önemlidir.
14- Yabancı işçilerin SGK primleri yatırılmamışsa ne yapılabilir?
İşçi, SGK’ya hizmet tespiti davası açabilir.
Mahkeme, fiilen çalıştığını ispat eden yabancının çalışma süresini tespit ederek SGK’ya bildirim yapılmasına karar verebilir.
Bu dava, özellikle uzun süre izinsiz çalıştırılan kişiler için önemlidir.
15- Çalışma izni olmayan işçinin sigorta primi geriye dönük ödenebilir mi?
Evet, mahkeme kararıyla mümkündür.
Yargıtay, fiili çalışma süresi tespit edilirse SGK primlerinin işveren tarafından geriye dönük olarak yatırılması gerektiğine karar vermektedir.
16- Yabancı işçi iş kazası geçirirse hak talep edebilir mi?
Evet.
Çalışma izni olmasa bile, iş kazası sonucu işverenin kusuru varsa
tazminat davası açabilir.
Ayrıca, Sosyal Güvenlik Kurumu işverene rücu davası da açabilir.
17- İşçilik alacağı davası ortalama ne kadar sürer?
Arabuluculuk dahil süreç ortalama 8 ila 18 ay arasında tamamlanır.
Ancak delil durumuna, bilirkişi raporuna ve mahkeme yoğunluğuna göre bu süre değişebilir.
18- İşveren Türkiye’den kaçtı veya şirket kapandıysa ne yapılabilir?
İşverenin Türkiye’de malvarlığı, banka hesabı veya taşınmazı varsa,
dava sonucunda alınan karar icra yoluyla tahsil edilebilir.
Şirket tasfiye edilmişse, müteselsil sorumluluk kapsamında ortaklara yönelinir. Ancak şirket tamamen iflas ettiyse alacak tahsil edemez. Bu nedenle vakit geçmeden sürecin başlatılmasın alacağın tahsili için önemlidir.
19- Yabancı işçi işten çıkarıldığında tazminat dışında başka hakları var mı?
Evet.
İşten çıkarılan yabancı işçi, kıdem ve ihbar tazminatının yanı sıra işsizlik sigortası ödeneği, işe iade, eksik primlerin tamamlanması, ve idari şikayet hakkı (Bakanlık – Göç İdaresi) gibi yollara da başvurabilir.
20- Bu tür davalarda avukatla çalışmak zorunlu mu?
Hayır, zorunlu değildir ancak çok önemlidir.
Yabancılar bakımından tercüme, vekalet, apostil ve yargılama süreci karmaşıktır.
Bu nedenle iş hukuku ve yabancılar hukuku uzmanı bir avukatla süreci yürütmek, hem hız hem de hukuki koruma açısından büyük avantaj sağlar.
